ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ»

Εκατό χρόνια κυματίζει ένδοξα η σημαία του

Τιμητικές εκδηλώσεις από το Πολεμικό Ναυτικό για το πλοίο που υπηρετεί τη γαλανόλευκη από τις 16 Μαΐου 1911

Τα 100 χρόνια ιστορίας του πλοίου που συνέδεσε το όνομά του με κάποιες από τις πιο ένδοξες σελίδες της ελληνικής Ιστορίας, του θωρηκτού «Αβέρωφ», γιορτάζει εφέτος το Πολεμικό Ναυτικό. Οι εκδηλώσεις που έχουν προγραμματιστεί είναι ποικίλες για να τιμηθεί η ιστορία του θωρακισμένου εύδρομου (όπως είναι η ακριβέστερη περιγραφή του) που βρέθηκε να υπηρετεί τη γαλανόλευκη μετά την ακύρωση από πλευράς του Ιταλικού Ναυτικού που είχε παραγγείλει αρχικά το πλοίο!

H αρχή μιας μοναδικής ιστορίας

Το 1907, μόλις 10 χρόνια από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 που ξέσπασε με αφορμή το Κρητικό ζήτημα, η Ελλάδα έχει ένα αποδεκατισμένο Πολεμικό Ναυτικό. Όλα και όλα τρία γαλλικά θωρηκτά που είχαν κατασκευαστεί το 1889 και λίγα απαρχαιωμένα τορπιλοβόλα υπηρετούσαν ένα στόλο που η ανάγκη να ενισχυθεί και να εκσυγχρονιστεί ήταν φανερή σε όλους. Πράγματι το 1908 Γερμανοί και Άγγλοι κατασκευαστές ναυπηγούν από τέσσερα αντιτορπιλικά, ενώ ένα τυχαίο γεγονός και η διαθήκη του Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ οδηγούν στην απόκτηση της Δόξας του Πολεμικού Ναυτικού, του θωρηκτού-καταδρομικού «Γ. Αβέρωφ». Το πλοίο κατασκευαζόταν στην Ιταλία στα Ναυπηγεία Ορλάντο στο Λιβόρνο έπειτα από παραγγελία του Πολεμικού Ναυτικού της Ιταλίας που όμως απέσυρε την εντολή του λίγο πριν από την ολοκλήρωση του πλοίου. Εκείνη ακριβώς την περίοδο η ελληνική κυβέρνηση αναζητούσε ένα πλοίο του τύπου και έτσι η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη εκμεταλλευόμενη το γεγονός και τη δυνατότητα που της έδινε η ευεργεσία του Γ. Αβέρωφ να καταβάλει ως προκαταβολή το 1/3 της αξίας του πλοίου προχώρησε στην απόκτηση του θωρηκτού για την αποπληρωμή του οποίου συνέβαλε το Ταμείο Εθνικού Στόλου αλλά και δάνειο που πήρε η Ελλάδα.

Το πλοίο αποτελεί ένα τεχνολογικό θαύμα της εποχής με ισχύ πυρός από τα αγγλικά πυροβόλα 190 και 234 χιλιοστών τύπου ARMSTRONG, κινητήρες ιταλικής κατασκευής 19.000 ίππων (2 συγκροτήματα τετρακύλινδρων παλινδρομικών μηχανών), γερμανικές γεννήτριες και γαλλικούς, 22 τον αριθμό, υδραυλωτούς λέβητες τύπου Belleville. Η μέγιστη ταχύτητα του 10.200 τόνων θωρηκτού φτάνει τους 23 κόμβους και με βάση τις τελευταίες εγγραφές η μέγιστη ακτίνα ενέργειας φτάνει τα 2.480 ναυτικά μίλια.

Τελικά το πλοίο, που καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου 1910, έφτασε στο Φάληρο περίπου ενάμιση χρόνο αργότερα, όπου το πλήθος υποδέχθηκε το καμάρι του στόλου στις 11 Σεπτεμβρίου 1911. Το επιβλητικό πλοίο με τα 140 μέτρα μήκος και τα 21 πλάτος, που δύναται να μεταφέρει 1.200 άτομα πλήρωμα σε καιρό πολέμου (670 σε ειρήνη), έγινε το μοναδικό θέμα συζήτησης, ενώ το ερώτημα για τις δυνατότητές του στη μάχη θα απαντηθεί με τον καλύτερο τρόπο στις Ναυμαχίες του Α’ Βαλκανικού πολέμου.

Ο πλους με Κουντουριώτη

Το «Γ. Αβέρωφ» υπό το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη απέπλευσε με προορισμό τα Δαρδανέλια τον Οκτώβριο του 1912 και ετέθη επικεφαλής του Στόλου του Αιγαίου. Θυμίζουμε πως ο ηλικίας τότε 57 ετών πλοίαρχος Κουντουριώτης φαινόταν ότι συγκέντρωνε όλα τα ηγετικά χαρίσματα για να οδηγήσει το Στόλο στη νίκη και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος του ανέθεσε την αρχηγία, προάγοντάς τον σε υποναύαρχο, όπως αναφέρει σε σχετικό του σημείωμα το Πολεμικό Ναυτικό, που εξηγεί πως «το σχέδιο του Ναυτικού για την περίπτωση πολέμου με την Τουρκία ήταν ο αποκλεισμός του Τουρκικού Στόλου στα Δαρδανέλια. Ο Κουντουριώτης κατάλαβε ότι για να είναι ο αποκλεισμός αποτελεσματικός θα έπρεπε η βάση του ελληνικού Στόλου να βρίσκεται κοντά στα Στενά, πράγμα που δεν ίσχυε για τη βάση των Ωρεών, στη Βόρειο Εύβοια, που είχε επιλεγεί αρχικά. Αλλάζοντας τα σχέδια του Επιτελείου, αποφάσισε πως ο όρμος του Μούδρου στη Λήμνο θα ήταν το ιδανικό μέρος για την περίσταση». Οι επιτυχίες του γράφονται με χρυσά γράμματα στην Ιστορία και συγκινούν του Έλληνες που διαβάζουν για τις διαδοχικές νίκες του θωρηκτού που καταλαμβάνει τη Λήμνο (στον όρμο του Μούδρου εγκαταστάθηκε το προχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου), έφτασε νικηφόρα στο Άγιο Όρος και συνέχισε νικηφόρα στις ναυμαχίες των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Άγ. Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). Στη σύγκρουση με τον τουρκικό Στόλο ο Ναύαρχος Π. Κουντουριώτης εξέπεμψε το ιστορικό σήμα: «Με τη δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς την νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους».

Μετά τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου οι Τούρκοι εγκαταλείπουν οριστικά τις σκέψεις για έξοδο στο Αιγαίο. Το θωρηκτό θα ακολουθήσει τον ένδοξο δρόμο του και στο τέλος του Α’ Παγκόσμιου θα βρεθεί με υψωμένη τη γαλανόλευκη στην Κωνσταντινούπολη! Το πλοίο όμως θα ξαναβρεθεί στα Μικρασιατικά παράλια με μία άλλου τύπου αποστολή στην καταστροφή του ’22. Το «Γ. Αβέρωφ» αυτήν τη φορά θα μεταφέρει στην πατρίδα τους ξεριζωμένους Έλληνες και στρατεύματα πίσω στην Ελλάδα. Το τέλος όμως του πλοίου δεν θα γραφτεί με μελανές σελίδες. Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το θωρηκτό αποδημεί στην Αλεξάνδρεια μαζί με τον υπόλοιπο Στόλο, και από εκεί στη μακρινή Βομβάη όπου και περιπολεί στον Ινδικό Ωκεανό! Έχει προηγηθεί η ιστορική ανταλλαγή τηλεγραφημάτων ανάμεσα στο πλοίο και το ΓΕΝ, αφού με σήμα του αρχηγείου στις 18/4/1941 διατάχθηκε η βύθισή του έξω από την Ψυττάλεια! Το πλήρωμα αντέδρασε όμως (μνημονεύονται μάλιστα ο πλωτάρχης Δαμηλάτης και ο Αρχιμανδρίτης Παπανικολόπουλος). Το πλήρωμα με σήμα του απαντά «Άπαντες επί του πλοίου επιθυμούσι συνέχισιν πλοίου. Παρακαλώ επιτρέψατε». Το αρχηγείο ανταπαντά τότε πως η καταστροφή του πλοίου είναι βέβαιη και γι’ αυτό ζητά να αγκυροβολήσουν και να ομονοήσουν, το πλοίο όμως αποπλέει υπό τον πλωτάρχη Π. Δαμηλάτη στις 18/4/1941. Ο Α/ΓΕΝ στέλνει τότε το ακόλουθο σήμα: «Ο Θεός μαζί σας…».

Το τέλος της ένδοξης πορείας

Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» θα επιστρέψει στην Ελλάδα στις 17 Οκτωβρίου 1944. Ο κόσμος, συγκινημένος στην προβλήτα, βλέπει στο κατάστρωμα την ελληνική κυβέρνηση. Και αυτό το ταξίδι όμως είχε τη δική του ιστορία. Θυμίζουμε πως πλοία του Στόλου στην Αλεξάνδρεια και το Πορτ Σάιντ είχαν καταληφθεί από μερίδα πληρωμάτων τους. Με τη μορφή λαϊκών επιτροπών, τα πληρώματα αυτά ζητούν τελεσίγραφα από την τότε εξόριστη στην Αίγυπτο ελληνική κυβέρνηση την αποδοχή διάφορων πολιτικών αιτημάτων. Το γεγονός αυτό θα καταστήσει το Στόλο αδρανή και σοβαρά προβλήματα θα δημιουργηθούν στη γενικότερη δράση των Συμμάχων στην περιοχή. Ο Άγγλος ναύαρχος θα απειλήσει να βυθίσει τον ελληνικό Στόλο αν δεν βρισκόταν άμεση λύση. Στη δύσκολη αυτή στιγμή, όπως αναφέρουν πηγές του Π.Ν., το Πολεμικό Ναυτικό θα αντιδράσει μόνο του. Κάτω από τη διοίκηση του Αρχηγού του, ναύαρχου Βούλγαρη, αγήματα εμβολής, αποτελούμενα από αξιωματικούς και πληρώματα του Στόλου, ανακαταλαμβάνουν στις 23 Απριλίου του 1944 τα πλοία στην Αλεξάνδρεια. Η τάξη αποκαθίσταται, αλλά ελληνικό αίμα θα χυθεί κι από τις δύο πλευρές.

Το θωρηκτό όμως είχε πλέον αρχίσει να γερνάει. Έτσι το 1952 παροπλίζεται και από το 1956 έως το 1983 βρίσκεται στον Πόρο. Ούτε ο χρόνος όμως κατάφερε να δαμάσει το Θ/Κ «Αβέρωφ» και να θαμπώσει τη λάμψη του. Το ιστορικό πλοίο θα ρυμουλκηθεί ένα χρόνο αργότερα, το 1984, στο Φάληρο. Κοντά στο σημείο όπου έγραψε ιστορικές σελίδες και θα δέσει για να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης του πλοίου και του οπλισμού του που συνολικά πλέον περιλαμβάνει 2 δίδυμους πύργους ARMSTRONG των 234 mm, 2 δίδυμους πύργους ARMSTRONG των 190 mm, 8 πυροβόλα των 76 mm, 4 αντιαεροπορικά των 76 mm, 6 αντιαεροπορικά των 37 mm και 3 τορπιλοσωλήνες. Το κόστος βέβαια για την αποκατάσταση αυτού του μνημείου είναι τεράστιο.

Το πλοίο-μουσείο

Το πλοίο-μουσείο βρίσκεται στο Τροκαντερό, ώρες επισκέψεων είναι Δευτέρα ως Παρασκευή 09.00-13.00 και Δευτέρα – Τετάρτη – Παρασκευή 18.00-20.00, Σάββατο – Κυριακή και αργίες 10.00-14.00 και 18.00-20.00 από Ιούνιο έως Σεπτέμβριο. Από Οκτώβριο – Μάιο, το ωράριο είναι 10.00-16.00 Δευτέρα έως Κυριακή, με κόστος 2 ευρώ και 1,50 για μαθητές (τηλ. 210-9888211). Το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» εκπληρώνει την εκπαιδευτική αποστολή του και μέσω σταθερών εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται σε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με αντίστοιχους τίτλους: «Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ» και «Το Γ. Αβέρωφ στο πλήρωμα του χρόνου» και με εκπαιδευτικά φυλλάδια για παιδιά Δημοτικού και Γυμνασίου-Λυκείου.

Η αναζήτηση της περιουσίας του

Το πλοίο, που συγκίνησε γενεές Ελλήνων και εξακολουθεί να συγκινεί ,αποτελεί σήμερα πόλο έλξης για σχολεία, ιδιώτες και τουρίστες από το εξωτερικό. Στο πλοίο πραγματοποιήθηκαν ποικίλες εκδηλώσεις, όπως παρουσιάσεις βιβλίων και ζωγραφικές εκθέσεις, ενώ στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της νέας του αυτής εκπαιδευτικής και ιστορικής αποστολής το Πολεμικό Ναυτικό χρησιμοποίει τη σύγχρονη τεχνολογία για να διαθέσει στο κοινό μία νέα ολοκληρωμένη διαδραστική εφαρμογή πολυμέσων. Το πλοίο όμως, που αποτελεί κοινή περιουσία όλων των Ελλήνων και που σήμερα βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση για να το χαίρονται οι επισκέπτες του και να το θαυμάζουν, εξακολουθεί να αναζητεί τυχόν κομμάτια της ιστορίας του που για οποιονδήποτε λόγο έχουν απομακρυνθεί από το «Γ. Αβέρωφ» ή κομμάτια που σχετίζονται με το πλοίο και τη δράση του και θα μπορούσαν να αναδειχτούν στο Πλωτό Μουσείο. Έτσι όποιος έχει γνώσεις για το πού βρίσκονται έπιπλα, σκεύη, αντικείμενα, βιβλία, αρχεία, σχέδια, φωτογραφίες, ιστορίες παρακαλείται να επικοινωνήσει με τα τηλ. +30 210 9888211, Fax: +30 210 9888211, E-mail: abervf@otenet.gr.

Για να γίνει καλύτερα κατανοητό πόσο σημαντικό είναι για τη συλλογική μνήμη να υπάρξει η δέουσα καταγραφή, αρκεί να διαβάσει κανείς τις μαρτυρίες που το Πολεμικό Ναυτικό αναδεικνύει στην ιστοσελίδα του πλοίου. Ο δίοπος πυροβολητής Κωνσταντίνος Λαλαούνης είπε: «Το 1912 με 13 ήμεθα αραγμένοι στον Μούδρο και έρχονται τα δυο αντιτορπιλικά τα οποία ήταν φύλακες στο στόμιο των Δαρδανελίων… Και εκπέμπουν σήμα και λέει: ολόκληρος ο Τουρκικός στόλος εξήλθεν των στενών και κατευθύνεται προς τον Μούδρο. Πήγε να συναντήσει τον Ελληνικό στόλο και καταναυμαχήσει αυτόν. Αμέσως… βεβαίως διότι είχαμεν λιτανεία για να βγει ο στόλος ο Τουρκικός να ναυμαχήσωμεν και να τελειώσει αυτή η ιστορία… ο Ναύαρχος διέταξε πολεμική έγερση σε όλα τα πλοία και έβαλε το πλήρωμα στη γραμμή και είπε: Αγαπητά μου παιδιά, φανείτε άξιοι γενναίοι και αντάξιοι των προγονών σας, τον Κανάρη, τον Μιαούλη και άλλους πολλούς ναυμάχους. Το Ελληνικό ναυτικό δεν ηττηθεί ποτέ». Πριν από το Β’ Παγκόσμιο υπηρέτησε ο κ. Γ. Χρυσάκης που λέει: «Θωρηκτό έχει η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ρωσία και η Τουρκία. Η Αγγλία που είναι μεγάλο κράτος δεν έχει θωρηκτό. Έχει μεγάλα καράβια αλλά το θωρηκτό έχει άλλη σημασία», ενώ ο κ. Θ. Κατσής που υπηρέτησε στο πλοίο στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αναφέρει: «Όσοι περάσανε από εκεί, κουβαλάνε μέσα στην καρδιά τους ένα κομμάτι από το Αβέρωφ». Ο κ. Α. Χανιώτης που υπηρέτησε αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο λέει: «Σε ένα ταξίδι που είχαμε κάνει στη Ρόδο, κατεβήκαμε και μοιράζαμε στον κόσμο τρόφιμα. Ο κόσμος πεινούσε πολύ. Αργότερα ανέβηκαν και πάνω στο πλοίο. Για να καταλάβετε για τι πείνα μιλάμε, έσκιζαν τα τσουβάλια με το αλεύρι και το τρώγανε με τις χούφτες!».

Γίνεται λοιπόν φανερό πόσο σημαντικό είναι να συγκεντρωθεί κάθε ψηφίδα της ιστορίας του θωρηκτού, του πλοίου που κάποιοι από το πλήρωμά του αποκαλούν με αγάπη «Μπάρμπα Γιώργη» και για την αποκατάσταση του οποίου πραγματοποιήθηκε και επιτυχημένος έρανος εντός του Π.Ν., του θωρηκτού που από το καλοκαίρι θα φιλοξενείται και στη Ζάκυνθο! Όχι το ίδιο βέβαια, αλλά σε κλίμακα 1/100, κατασκευασμένο από τον κύριο Παναγιώτη Χρυσοβέργη θα εκτίθεται στο Μιλάνειο Ναυτικό Μουσείο της Ζακύνθου, ενώ αναφορές έχουν υπάρξει και σε ξένες ιστοσελίδες, χαρακτηριστικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που συγκεντρώνει το πλοίο. Για τη συντήρησή του μάλιστα υπάρχει και τραπεζικός λογαριασμός για δωρεές.

Αφιέρωμα στη «Ναυτική Επιθεώρηση»

Για να τιμηθεί δεόντως το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» το Πολεμικό Ναυτικό έχει οργανώσει σειρά εκδηλώσεων, ενώ θα εκδοθεί και επετειακό τεύχος της «Ναυτικής Επιθεώρησης» από την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού. Επίσης, θα πραγματοποιηθεί διάλεξη επί του πλοίου στις 16 Μαΐου, ενώ το Σεπτέμβριο η Μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού θα συνοδέψει την Παιδική Χορωδία Τυπάλδου. Θυμίζουμε πως στις 21 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή πίτας του ΠΝΜ «Γ. Αβέρωφ», ενώ στις 10 Μαρτίου 2011, σύμφωνα με την παράδοση, έγινε η πρώτη συνεδρίαση του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου (ΑΝΣ) υπό τη νέα του σύνθεση, επί του ΠΝΜ «Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ».

ΕΠΕΤΕΙΑΚΕΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ

Υποβολή σύμβασης αγοράς: 30 Νοεμβρίου 1909

• Καθέλκυση: 12 Μαρτίου 1910

• Ύψωση σημαίας: 16 Μαΐου 1911

• Άφιξη στην Ελλάδα: 1 Σεπτεμβρίου 1911

• Ναυμαχίες Έλλης-Λήμνου: 3 Δεκεμβρίου 1912 – 5 Ιανουαρίου 1913