Σημαντικές συλλογές στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης

H ιστορική Σπάρτη, με την οποία έχω ιδιαίτερους δεσμούς, είναι μια μικρή επαρχιακή πόλη με 15.000 κατοίκους, που όμως διαθέτει αξιολογότατη πινακοθήκη νεοελληνικής τέχνης. Στο κέντρο της πόλης, και στη συμβολή των οδών Παλαιολόγου και Θερμοπυλών, βρίσκεται το νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα το οποίο στεγάζει την Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης. Αποτελεί δωρεά της Ντόλλυς Γουλανδρή και του αδελφού της Γεωργίου Κουμάνταρου στη μνήμη του φιλότεχνου πατέρα τους Ιωάννη Κουμάνταρου, ο οποίος ονειρευόταν να ιδρύσει Πινακοθήκη στην ιδιαίτερη πατρίδα του. H Κουμαντάρειος Πινακοθήκη εγκαινιάστηκε το 1982 και λειτουργεί ως παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης. Είναι λοιπόν σημαντικό να γνωρίζει κανείς ότι η Εθνική Πινακοθήκη δεν δραστηριοποιείται μόνο στην πρωτεύουσα αλλά διαθέτει και παραρτήματα σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Οι συλλογές στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης αποτελούνται από τη μόνιμη έκθεση, δωρεά του Ιωάννη Κουμάνταρου, περιοδικές εκθέσεις με έργα προερχόμενα από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και, τέλος, εκθέσεις που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την τοπική κοινωνία. Ετσι επιτυγχάνεται τριπλός στόχος: πρώτον, να τιμάται το έργο του εμπνευστού και δωρητή της Πινακοθήκης· δεύτερον, να διευρύνεται η γνωριμία του κοινού με τη νεοελληνική ζωγραφική· και, τρίτον, να ενθαρρύνεται η επαφή των μελών της τοπικής κοινωνίας με την τέχνη και τις αξίες της.

H μόνιμη έκθεση της Πινακοθήκης περιλαμβάνει 14 ελαιογραφίες δυτικοευρωπαίων ζωγράφων από τις τελευταίες δεκαετίες του 16ου ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο αριθμός των έργων της συλλογής δεν είναι μεγάλος, ωστόσο προϊδεάζει για την πλούσια εξέλιξη της προσωπογραφίας, της τοπιογραφίας, της ηθογραφίας και της νεκρής φύσης.

Παρ' όλο που η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει και έργα προ του 19ου αι., το ενδιαφέρον της Πινακοθήκης επικεντρώνεται στη χρονική περίοδο περίπου 150 ετών, δηλαδή από τον 19ο αι. ως τη δεκαετία του '60 στον 20ό αιώνα. Ενδιαφέρεται, δηλαδή, κυρίως για τη μορφή της τέχνης που επικρατεί στο ελληνικό κράτος μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, όταν δηλαδή η Ελλάδα έκανε στροφή προς την τέχνη της Δυτικής Ευρώπης εγκαταλείποντας παράλληλα τη βυζαντινή παράδοση, που ήταν κυρίαρχη καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο θα έπρεπε οι επισκέπτες της Σπάρτης να ενημερώνονται για να συνδυάσουν μια επίσκεψη στον Μυστρά, που κυριαρχείται από τη μεταβυζαντινή τέχνη, με μια επίσκεψη στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη, που αποτελεί χρονολογική συνέχεια στην καλλιτεχνική εξέλιξη του τόπου μας.

Αυτή την περίοδο στην Πινακοθήκη φιλοξενείται η έκθεση Ελληνική Ζωγραφική 19ος και 20ός αιώνας με έργα από τις μόνιμες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης καθώς και έκθεση μαυρόασπρης φωτογραφίας με έργα των Χρήστου Αλειφέρη, Τάκη Ζιώγα, Πέτρου Μπρούσαλη, Κυριάκου Ντελόπουλου και Θανάση Τσαγκρή που έχει οργανώσει ο Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού με τίτλο «H άδολη ματιά: Ελλάδα 1940-1980».

Παράλληλα όμως η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη έχει να επιδείξει ένα πολύ αξιόλογο έργο στον τομέα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τονίζοντας έτσι και τον παιδευτικό ρόλο της. Τα προγράμματα απευθύνονται στους μαθητές/μαθήτριες όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης αλλά και σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού και αποσκοπούν στη γλωσσική, νοητική, συναισθηματική, ηθική και κυρίως αισθητική καλλιέργεια των μελών της ομάδας. Μερικά από τα πολύ αξιόλογα εκπαιδευτικά προγράμματα για το σχολικό έτος 2005-2006 είναι:

1. H Επανάσταση του 1821 στην ελληνική ζωγραφική.

2. Τεχνοτροπίες: Ζωγραφίζω με τον τρόπο ενός ακαδημαϊκού ζωγράφου, ενός ιμπρεσιονιστή, ενός εξπρεσιονιστή, ενός κυβιστή και ενός υπερρεαλιστή.

3. Τέχνη και κατανάλωση. H περίπτωση του Andy Warhol.

4. Από την τοιχογραφία στο γκράφιτι.

H ιδιαίτερη σημασία που δίνει η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη στην τοπική κοινωνία προκύπτει όχι μόνο από τις εκθέσεις αλλά και από τα εκπαιδευτικά προγράμματά της. Με αφορμή, π.χ., την επανέναρξη των ανασκαφών στις Αμύκλες πραγματοποιείται το πρόγραμμα «Υακίνθεια, η μεγάλη γιορτή των Σπαρτιατών», με αφορμή τα κοσμήματα που φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Ταλαγάνης, για να ενισχυθεί η προσπάθεια που καταβάλλει το Μουσείο Μπενάκη και ο Αγγελος Δεληβοριάς για την ανάδειξη του ιερού του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Ετσι λοιπόν ενισχύεται το ενδιαφέρον των μελών της τοπικής κοινωνίας και ιδιαίτερα των νέων για τους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής και βεβαίως για τη μοναδική ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης. Θα πρέπει επίσης να τονίσω ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Πινακοθήκης ενισχύουν και την πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια των μαθητών καθώς οι εργασίες τους προϋποθέτουν και επισκέψεις στο Αρχαιολογικό Μουσείο και στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της πόλης.

Επίσης αξίζει να εξαρθεί και η αξιέπαινη πρωτοβουλία της Πινακοθήκης να εντάξει στα προγράμματά της και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Ιδρυμα Αγίου Παντελεήμονος. Οπως αναφέρει η διευθύντρια της Πινακοθήκης δρ Γ. Κακούρου-Χρόνη, μέσα σε λίγες ημέρες τα παιδιά αυτά έδειξαν μεγάλη βελτίωση όσον αφορά τη δυνατότητα έκφρασης των ιδεών και των αισθημάτων τους, καθώς και τη δυνατότητα ανταπόκρισης σε καλλιτεχνικά ερεθίσματα.

Στην Πινακοθήκη λειτουργεί και Καλλιτεχνικό Εργαστήρι για μικρούς, και ίσως σύντομα και για μεγάλους, χάρη στην ευγενική χορηγία του Σπαρτιάτη Παναγιώτη Νίκα, ιδρυτή της ομώνυμης εταιρείας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει ο εκπαιδευτικός διάλογος που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στην Πινακοθήκη και σε άλλα ιδρύματα του εξωτερικού. Π.χ., αυτή τη στιγμή ένα από τα προγράμματα της Πινακοθήκης γίνεται σε συνεργασία με το Τμήμα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon των Ηνωμένων Πολιτειών. Πολλά από τα προγράμματα έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα της Ελλάδας και του εξωτερικού και έχουν ανακοινωθεί σε εθνικά και διεθνή συνέδρια.

Αξίζει έπαινος στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης και στη διεύθυνσή της, καθώς και στη διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης, για την προσφορά αυτή στη Σπάρτη και στη Λακωνία.