Άγιοι από ελληνικό χέρι στο Νέο Μεξικό
Τα μυστικά και οι τεχνικές που αγγίζουν τη "Θεία" τελειότητα. Πώς μια Ελληνίδα μυήθηκε στον κόσμο της "Άγιας Τέχνης", κατέκτησε τον κόσμο και "πάντρεψε" δόγματα
Το εργαστήρι Βυζαντινής Ζωγραφικής της Μαρίας Σιγάλα και του συζύγου της Νίκου Σπανόπουλου, συντηρεί με τον πιο γνήσιο τρόπο τις παραδοσιακές τεχνικές γύρω από την αγιογραφία, ακόμα και στις δύσκολες μέρες της κρίσης.
Η ζωή τους τα τελευταία χρόνια μοιράζεται ανάμεσα σε μυρωδιές αρχαίων υλικών και την προσωπική αφοσίωση, την πίστη και το μεράκι για ένα αποτέλεσμα υψίστης πνευματικής διάστασης.
Οι ίδιοι ειδικεύονται στη Βυζαντινή Τέχνη και βυζαντινή αγιογραφία, ενώ στην ιστοσελίδα τους (www.byzarticon.gr), αναλύουν τον τρόπο επεξεργασίας των φορητών εικόνων και τον τρόπο που δουλεύουν πάνω μία τοιχογραφία, τα υλικά, αλλά και τον χρόνο διάρκειας μέχρι να ολοκληρωθεί το κάθε έργο.
Το WE του NEWS 247 συνομίλησε μαζί τους για όλα τούς απασχολούν και κυρίως, για το πώς κατάφεραν να αγιογραφήσουν τον υψηλότερο ελληνορθόδοξο ναό στην Αμερική, που βρίσκεται στο Νέο Μεξικό.
Πότε ξεκίνησε η ενασχόληση σας με την αγιογραφία και τη ζωγραφική;
Ζωγράφιζα από παιδί, και ζωγραφίζω. Ξεκίνησα τη μαθητεία μου στην αγιογραφία το 1975, σε ένα εργαστήριο με πολλούς αγιογράφους-τεχνίτες. Η αγιογραφία τότε ήταν σε μεγάλη άνθηση, καθώς όλοι οι ναοί σε Ελλάδα και Αμερική ζητούσαν τοιχογραφίες. Οι πηγές ελάχιστες. Εικονογραφημένα βιβλία αναφοράς δεν υπήρχαν, δυο-τρία και αυτά ασπρόμαυρα. Από το 1980 άρχισα να ζωγραφίζω ολοκληρωμένες φορητές εικόνες και τοιχογραφίες.
Ποιοι υπήρξαν δάσκαλοι σας;
Έμαθα αγιογραφία αντιγράφοντας σαν πρότυπο εικόνες από τα Μετέωρα, τον Μυστρά, το Άγιον Όρος και τη Μονή της Χώρας. Το 1985 δημιούργησα δικό μου εργαστήριο. Το 1988 είχα την τύχη να γνωρίσω τον Βασίλη Φωτόπουλο. Ο ίδιος, αν και δεν ασχολήθηκε πρακτικά με την αγιογραφία, ήταν πολύ μεγάλος γνώστης της βυζαντινής ιστορίας και τέχνης σε όλα τα επίπεδά της.
Η μαθητεία μου κοντά του, η φιλία του και οι γνώσεις που μου μετέδωσε, ήταν η ουσιαστική στροφή στην αγιογραφική πορεία μου. Το 1990 παντρεύτηκα τον Νίκο Σπανόπουλο, θεολόγο και αγιογράφο με εξειδίκευση στην τεχνική του στιλβωτού χρυσού, αρχαία τεχνική, την οποία γνώριζαν μόνο ελάχιστοι Αγιορείτες μοναχοί.
Από που εμπνέεστε για τα έργα σας;
Εμπνέομαι από το θέμα που έχω να διηγηθώ είτε είναι μια φορητή εικόνα, είτε έναν ολόκληρο ναό.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Έκανα πολλά…. Τώρα κάνω μόνο όνειρα. Η Εκκλησία έχει στρέψει την προσοχή της στην φιλανθρωπία και ως εκ τούτου σταμάτησαν να γίνονται έργα στους ναούς.
Ποιες οι τεχνικές της αγιογραφίας; Υπάρχουν αντίστοιχες σχολές;
Για την φορητή εικόνα είναι η αυγοτέμπερα, πάνω σε επιφάνεια προετοιμασμένη με ζωικές κόλλες και κιμωλία ή γύψο, προετοιμασία επίσης ιδανική για την τεχνική του στιλβωτού χρυσού. Για την τοιχογραφία έχουμε την τεχνική του “φρέσκο” την οποία δουλεύουν ελάχιστοι πλέον αγιογράφοι γιατί έχει πολύ μεγάλο κόστος, την απευθείας αγιογράφηση στους τοίχους του ναού με βινυλικές κόλλες και ορυκτά χρώματα σε σκόνη, καθώς αυτήν σε καμβά, ο οποίος επικολλάται στους τοίχους του ναού με το τελικό φινίρισμα επιτόπου.
Είναι λυπηρό ότι ούτε το κράτος ούτε η εκκλησία στην Ελλάδα δεν φρόντισαν να έχουμε μια πανεπιστημιακού επιπέδου σχολή σαν την ΑΣΚΤ, από την οποία θα αποφοιτούν αγιογράφοι όπως στις περισσότερες ανατολικές χώρες. Στην ΑΣΚΤ υπάρχει ένα τμήμα φροντιστηριακό στο οποίο μαθαίνουν τις τεχνικές της αγιογραφίας. Εδώ σχεδόν όλες οι Μητροπόλεις οι δήμοι και οι ενορίες έχουν σχολές αγιογραφίας που εκτός ελαχιστοτάτων εξαιρέσεων διδάσκονται αγιογραφία υπό μορφή χειροτεχνίας. Βέβαια ευθύνη έχουν πολλές φορές και οι εργοδότες μας οι οποίοι διαλέγουν αγιογράφο με μόνα κριτήρια το κόστος, την ταχύτητα, το διαφορετικό ή αυτόν που έχει τις καλύτερες δημόσιες σχέσεις. Ο στόχος της αγιογράφησης ενός ναού η μίας εικόνας είναι να φέρει το πιστό κοντά στο Θεό και τους Άγιους να τους αναγνωρίσει και να προσευχηθεί. Μια αφηρημένη απεικόνιση ενός Αγίου που πρέπει να διαβάσεις το όνομα του για να καταλάβεις ποιος είναι, δεν νομίζω πως μπορεί να το επιτύχει αυτό.
Το ίδιο συμβαίνει και για τη Βυζαντινή μουσική. Εγώ δεν θα μπορούσα να παρακολουθήσω τη Θεία Λειτουργία με ήχους ροκ, παρότι σε άλλες στιγμές η μουσική αυτή μου αρέσει.
Γιατί ασχοληθήκατε με την αγιογραφία κι όχι με τη ζωγραφική;
Ξεκίνησα την αγιογραφία για καθαρά βιοποριστικούς λόγους. Στη συνέχεια, με το πέρασμα των χρόνων και με την βοήθεια του Βασίλη Φωτόπουλου, ανακάλυψα την μεταφυσική και θεολογική διάσταση, καθώς και το πόσο σπουδαία ζωγραφική είναι.
Σχεδόν όλοι οι αγιογράφοι σήμερα δεν δημιουργούν νέα έργα, αλλά κυρίως αντιγράφουν. Αυτό πιστεύετε οφείλεται στη δημιουργική ανεπάρκεια των αγιογράφων;
Υπάρχουν τεχνίτες αγιογράφοι και αγιογράφοι τεχνίτες-δημιουργοί. Η αγιογραφία μπορεί να διδαχθεί σαν τεχνική και να γίνει προσιτή από τον κάθε ενδιαφερόμενο, σε ότι αφορά την απλή αντιγραφή των πρωτοτύπων. Ο αγιογράφος-δημιουργός, μέσα στο προκαθορισμένο από την θεολογία πλαίσιο μπορεί να παράγει το ίδιο έργο φέροντας όμως την δική του πνευματική σφραγίδα, σημείο αναγνωσιμότητας του εικονιζόμενου Αγίου αλλά και του δημιουργού. Υπάρχουν εξαιρετικοί αγιογράφοι, αλλά τους γνωρίζουν μόνο όσοι εκκλησιάζονται.
Δεν υπάρχουν γκαλερί που να οργανώνουν εκθέσεις αγιογραφίας ούτε και συλλέκτες που θα επιθυμούσαν να έχουν κομμάτια σύγχρονης βυζαντινής τέχνης στις συλλογές τους.
Μπορούμε να έχουμε εικόνες για εκκλησιαστική χρήση, ζωγραφισμένες με άλλη τεχνοτροπία πχ. αφηρημένη τέχνη; Τέτοιες ριζοσπαστικές κατευθύνσεις μπορούν να γίνουν αποδεκτές και να λειτουργήσουν ως λειτουργική εικόνα;
Υπάρχουν τέτοια δείγματα απεικόνισης, όπως για παράδειγμα στον Καθολικό Ναό του Ευαγγελισμού στη Ναζαρέτ, όπου οι μορφές της Παναγίας και του Χριστού παρουσιάζονται με πολλών ειδών τεχνοτροπίες. Το αποτέλεσμα είναι “διακοσμητικό” και όχι λειτουργικό. Μια τέτοια απεικόνιση ταιριάζει να διακοσμεί έναν ιδιωτικό χώρο αλλά όχι ένα ναό.
Υπάρχει η πίεση από το περιβάλλον για την πρωτοτυπία και το εφέ, όχι μόνο στην αγιογραφία, αλλά και στην ζωγραφική και στα πάντα. Δεν χρειάζεται να απαιτείται να γράψεις βιβλία για να υποστηρίξεις αυτό που κάνεις - το θεωρώ λίγο εγωκεντρικό. Ασχολούμεθα με την τέχνη γενικώς, για εμάς, σε σχέση με τους άλλους.
Στη δυτική ζωγραφική πληθώρα θεμάτων δεν απαντώνται στη δική μας αγιογραφία. Πχ. ο Χριστός που ευλογεί τα παιδιά, κλπ. Αυτό οφείλεται στους δογματικούς αυτούς περιορισμούς ή σε αδυναμία των αγιογράφων;
Κατ’ αρχήν η παράσταση που αναφέρετε υπάρχει στη μονή της Χώρας. Η διαφορετικότητα στις απεικονίσεις μεταξύ δυτικής και ανατολικής εκκλησίας έγκειται, κυρίως, σε δογματικούς περιορισμούς. Όσον αφορά την ανεπάρκεια των αγιογράφων ή την αδυναμία τους, έχω να πω ότι έχουμε πολύ ικανούς δημιουργούς άλλα δεν μπορώ να πω πως όλοι οι αγιογράφοι είναι καλοί, όπως και όλοι οι ζωγράφοι δεν είναι καλοί. Στους ζωγράφους όμως, δίνεται η δυνατότητα της ανώτατης εκπαίδευσης.
Υπάρχουν παράξενοι πελάτες και τι μπορεί να σου ζητήσουν;
Στην δεκαετία του '70 μας ζητούσαν να αγιογραφήσουμε τα όνειρά τους με Αγίους, και την Παναγία. Αργότερα κάποιος Άγγλος που θα γινόταν κουμπάρος μου ζήτησε να αγιογραφήσω μια εικόνα με την παράσταση του εν Κανά γάμου που στη θέση του γαμπρού και της νύμφης να ζωγραφίσω τα πρόσωπα των νεονύμφων.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο έργο που έχετε αναλάβει (σε χρόνο και σε μέγεθος) και ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες που συναντάτε σε μεγάλου μεγέθους έργα;
Με το συζυγό μου έχουμε αγιογραφήσει πολλούς ναούς. Η δυσκολία σε ένα ναό είναι να μπορείς να δεις τον ναό τελειωμένο πριν αρχίσεις. Να πετύχεις την ατμόσφαιρα. Σε φορητές εικόνες οι μεγαλύτερες που έχουμε φτιάξει είναι 2,80 Χ 1,80 μέτρα. Η διάμετρος του Παντοκράτορα στον Ι. Ναό Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, στη Νέα Φιλαδέλφεια έχει διάμετρο 7 μέτρα.
Πως βρεθήκατε στο Νέο Μεξικό, το Ντιτρόιτ και την Καλιφόρνια; Και πως είναι να συνεργάζεστε με ομογενείς, τόσο από την πλευρά της επαφής με ανθρώπους που έχουν μείνει με μία άλλη εικόνα της Ελλάδας και αντίστοιχα της εκκλησίας περασμένων δεκαετιών, όσο και του ισχυρού ρόλου που έχει η εκκλησία στην ομογένεια;
Από το 1988 συμμετέχουμε σε εκθέσεις που διοργανώνονται στα πλαίσια κληρικολαϊκών συνεδρίων που οργανώνονται στην Αμερική και παρουσιάζουμε τη δουλειά μας. Στη Σάντα Φε μας βρήκαν από τη σελίδα μας στο ίντερνετ, όπως και 13 άλλους αγιογράφους. Υποβάλαμε τις μακέτες μας και τη προσφορά μας, και οι φάκελοι όλων των υποψηφίων, δόθηκαν σε έναν καθηγητή Βυζαντινής ιστορίας στο Σικάγο, ό οποίος επέλεξε εμάς. Κάτι ανάλογο έγινε και στο Ντιτρόιτ και στη Καλιφόρνια.
Οι Έλληνες της διασποράς είναι υπέροχοι, και υποδέχονται όλους όσους πάνε εκεί με μεγάλη εγκαρδιότητα και ζεστασιά. Το εκκλησιαστικό φρόνημα είναι πολύ πιο δυνατό απ’ ότι εδώ.
Ποια είναι η ιστορία της εκκλησιάς στο Σάντα Φε στην οποία έχετε αναλάβει την αγιογράφηση;
Δύο ομογενείς μας από το Σικάγο, ο Αλέξης Κωνσταντάρας οφθαλμίατρος και ο Φώτης Καραΐσκος επιχειρηματίας θέλοντας να ζήσουν μακριά από την βουή της πόλης, γύρισαν διάφορες πολιτείες για να βρουν το σωστό τόπο που θα ζούσαν και θα μεγάλωναν τα παιδιά τους. Αγόρασαν μία μεγάλη έκταση στο Eldorado, λίγα χιλιόμετρα από τη Σάντα Φε, την οποία χώρισαν σε οικόπεδα, χάραξαν δρόμους στους οποίους έδωσαν τα ελληνικά ονόματα τους και των παιδιών τους, και το πρώτο οικόπεδο στο υψηλότερο σημείο, το αφιέρωσαν για να κτιστεί ο ναός. Και βέβαια σε ποιόν άλλο άγιο θα ήταν αφιερωμένος από τον Προφήτη Ηλία που είναι πάντοτε στις κορυφές των βουνών. Το σημείο αυτό είναι 2.200 μέτρα και είναι το ψηλότερο σημείο που έχει κτιστεί Ελληνορθόδοξος ναός στην Αμερική.
Είναι δε το μοναδικό λευκό κτήριο, γιατί όλα τα άλλα είναι χρωματισμένα με γαιώδη χρώματα. Έκτισαν και ένα μικρό εμπορικό κέντρο το οποίο το ονόμασαν Agora και η περιοχή ονομάστηκε Dos Griegos που θα πει δυο Έλληνες. Είναι πολύ σημαντικό να βλέπεις ένα μικρό χωριό το οποίο να σου θυμίζει Ελλάδα μέσα στην έρημο.
Έχοντας δουλέψει αρκετά εκτός Ελλάδας, πως υποδέχονται την δουλειά σας (και γενικότερα της ορθόδοξης αγιογραφίας) πιστοί από άλλες θρησκείες και δόγματα.
Τις βλέπουν σαν έργα τέχνης. Και αρέσουν!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου