ΣΩΖΟΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ 10ο ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ.

ΣΩΖΟΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΑΠΟ ΤΟΝ 10ο ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ.   Ίσως ο παλαιότερος σωζόμενος βυζαντινός ναός στην Αθήνα είναι το καθολικό  της Μονής Πετράκη. Κτίστηκε στα τέλη του 10ου αιώνα με απλή «αργολιθοδομή». Είναι «σύνθετος τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος σε τετράγωνο». Ο τρούλος και ο εξωνάρθηκας όπως λένε οι αρχαιολόγοι είναι μεταγενέστερα. Οι τεχνίτες ως φαίνεται γνώριζαν την Κωνσταντινοπολίτικη παράδοση και αντέγραψαν  αρχιτεκτονικά στοιχεία που ανήκουν σε αυτή την παράδοση. Επί Τουρκοκρατίας η οικογένεια Πετράκη ανέλαβε να αναστηλώσει το ναό. Τον 17ο αιώνα ο Παρθένιος Πετράκης «ανακαίνισε το μοναστήρι»  και έγινε ηγούμενος. Η Μονή Πετράκη κατά καιρούς φιλοξένησε φιλέλληνες. Στην Αγορά, στα θεμέλια του Νυμφαίου (αρχαίου Ναού προς τιμήν των Νυμφών) κτίστηκε στο τέλος του 10ου αιώνα ο ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη (ίσως το όνομα προέρχεται από την πλούσια οικογένεια στην οποία ανήκε το οικόπεδο και ο ναός). Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών το 1956 έκανε συντήρηση του ναού και αφαιρώντας τις προσθήκες του 19ου αιώνος τον επανέφερε στην αρχική του μορφή. Είναι απλός τετρακιόνιος σταυροειδής με τρούλο. Οι κεραίες του σταυρού καταλήγουν σε ημικυκλικές κόγχες. Είναι κτισμένος με πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, σε κρηπίδα περίπου ύψους 0,50 εκατοστών και φέρει πλήθος διακοσμητικών όπως πολλές οδοντωτές ταινίες και «κουφικά». Έχει δίλοβα παράθυρα που ανήκουν στον πρώιμο τύπο παραθύρου - αυτό το στοιχείο οδηγεί τους αρχαιολόγους να τοποθετούν το ναό μεταξύ 975 και 990 μ.Χ.    Στην οδό Φιλελλήνων, στα ερείπια του Βαλανείου του Αδριανού,  η μικρή βασιλική που έκτισε η Ειρήνη Αθηναία διαμορφώθηκε σε οκταγωνικό τύπο σε μεγαλύτερη κλίμακα από τους άλλους ναούς της Μακεδονικής Δυναστείας. Ο μεγάλος τρούλος δίνει στο εσωτερικό την αίσθηση ενότητας και μεγαλείο. Η τοιχοποιία σε πλινθοπερίκλειστη τεχνοτροπία. Οι αρμοί κοσμούνται με κουφικά και οδοντωτές ταινίες από κόκκινα τούβλα. Στην ανατολική και στη βόρεια πλευρά χαμηλά μία μόνο ζωφόρος περιτρέχει τον τοίχο με οδοντωτές ταινίες. Ο ναός αποτελούσε το καθολικό μονής που καταστράφηκε από σεισμό το 1701. Είναι γνωστός ως Σωτείρα Λυκομήδου. Οι αρχαιολόγοι την χρονολόγησαν με σχετική ακρίβεια πριν το 1031, αφού βρέθηκαν χαράγματα στο βόρειο τοίχο όπου αναφέρονται τα έτη 1031 και 1044. Ο βοεβόδας της Αθήνας Καρά Αλή Χασεκή το 1780 γκρέμισε τα κτίσματα τριγύρω από το ναό. Κατά τον βομβαρδισμό της Ακρόπολης ο ναός υπέστη πολλές βλάβες. Σχεδόν ερειπώθηκε και εγκαταλείφθηκε. Το 1847 η Ελληνική Πολιτεία παραχώρησε το ναό στη Ρωσική παροικία με τον όρο να μην γίνουν αλλοιώσεις. Την αγιογράφηση ανέθεσαν στον Λουδοβίκο Θείρσιο. Το 1855 έγινε η προσθήκη καμπαναριού. Στην οδό Ερμού που συνδέει το Μοναστηράκι με το Σύνταγμα, βρίσκεται η Καπνικαρέα.  Η ονομασία αυτή ίσως σχετίζεται με οικογενειακό όνομα Καπνικάρης που σημαίνει εισπράκτορας του Καπνικού (φόρου για τις οικοδομές που επιβαλλόταν στη βυζαντινή εποχή για κάθε καπνοδόχο). Την εποχή της τουρκοκρατίας ο ναός ήταν γνωστός ως Εκκλησία της Βασιλοπούλας. Από αρχιτεκτονική άποψη ανήκει στον τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ρυθμό με νάρθηκα και μικρό παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάροας στη Β. πλευρά.. Το κάτω μέρος της τοιχοποιίας αποτελείται από ογκόλιθους (μεγάλους δόμους) που σχηματίζουν σταυρούς σε παράταξη. Το υπόλοιπο των τοίχων είναι κτισμένο σε τυπικό πλινθοπερίκλειστο σύστημα όπου κυριαρχεί το μονό τούβλο. Εσωτερικά υπάρχει η αίσθηση της ευρυχωρίας ενώ εξωτερικά ο ναός έχει χάρη και αρμονία με την εναλλαγή τόξων και ευθειών. Ο αρχικός ναός, ο Νάρθηκας και το παρεκκλήσι στη Β πλευρά φαίνεται να κτίστηκαν μεταξύ 1050 και 1075. Στη Νότια είσοδο προστέθηκε το 12ο αιώνα μικρό κιονοστήρικτο προσώο. Το 1834 ο ναός διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο να κατεδαφιστεί για να ανοιχτεί η οδός Ερμού. Τελικά σώθηκε με επέμβαση του φιλέλληνα Λουδοβίκου της Βαυαρίας (που ήταν πατέρας του βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα). Παλιές τοιχογραφίες δεν σώζονται. Ο Φώτης Κόντογλου και οι μαθητές του διακόσμησαν το εσωτερικό του ναού τη δεκαετία το 1950.  Την ίδια πάνω - κάτω εποχή με την Καπνικαρέα κτίστηκε και ο ναός των Αγίων Θεοδώρων στη συμβολή των οδών Ευριπίδου και Αριστείδου. Οι αρχιτεκτονικές γραμμές όμως των Αγίων Θεοδώρων είναι βαρύτερες. Οι τρίπλευρες αψίδες του Ιερού είναι πιο ογκώδεις από της Καπνικαρέας. Ανήκει σε πρώιμο μεταβατικό ρυθμό (σπάνια παραλλαγή του δίστυλου -  οι δυτικοί πεσσοί είναι ενωμένοι με το Δυτικό τοίχο). Φέρει οκτάπλευρο τρούλο με δίλοβα παράθυρα. Στο κάτω μέρος των τοίχων οι μαρμάρινοι δόμοι σχηματίζουν σταυρούς (όπως στηνΚαπνικαρέα).Ψηλότερα στην πλινθοπερίκλειστητοιχοδομία τα Κουφικά διακοσμητικά είναι περιορισμένα μόνο στα τύμπανα των παραθύρων.  Ζωφόρος από πήλινα πλακίδια με κουφικές παραστάσεις διατρέχει το Δυτικό, το Βόρειο και το Νότιο τοίχο. Στη δυτική είσοδο υπάρχουν εντοιχισμένες ενεπίγραφες πλάκες. Μία από αυτές τις επιγραφές αναφέρεται στην αναστύλωση του ναού από τον «σπαθαροκανδιδάτο»Νικόλαο Καλόμαλο. Η ΚΤΗΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ «Τόν πρίν παλαιόν ὅντα σου ναόν μάρτυς καί μικρόν καί πήλινον καί σαθρόν λίαν ἀνήγειρε Νικόλαος ὁ σός οἰκέτης ὁ Καλόμαλος σπαθαροκανδιδᾶτος ὅς εὗρε σε προστάτην παιδιόθεν μέγαν βοηθόν καί πρόμαχον πολλῶν κινδύνων ὅν πρέσβευε  τοῦ ἄνω τυχεῖν κλήρου λαβόντα τήν ἄφεσιν τῶν ἐσφαλμένων.Μηνί Σεπτεμβρίῳ ἰνδικτιῶνος γ΄. Έτους   ,ςΦΝΗ (;)» Η χρονολογία στην Κτητορική Επιγραφή (,ςΦΝΗ = 6558 από κτίσεως κόσμου) προκάλεσεπολλές συζητήσεις, αν πρόκειται για το 1049 ή το 1065. Τελικά οι αρχαιολόγοι συμφώνησαν ότι ο ναός κτίστηκε γύρω στο 1065. Το καμπαναριό στη Νότια πλευρά του ναού είναι μεταγενέστερο. Κατά την Εθνική Επανάσταση του 1821 ο ναός υπέστη σοβαρές φθορές. Η 1η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων το 1840 έκανε εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης των ζημιών. Στη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή υπάρχει αδημοσίευτη υδατογραφία του 1888 σε χαρτί (33x50 cm) με θέμα την Ανατολική Όψη των Αγίων Θεοδώρων. Είναι έργο των R. Weir -  Schultz και S. Barnsley