Ο Θουκυδίδης ήταν «Έλληνας»; ...

Ο Θουκυδίδης ήταν «Έλληνας»;...

του Ανδρέα Ζαμπούκα

Θυμάμαι τη φίλη μου την Κατερίνα να αφηγείται ένα περιστατικό με μαθητή της Ά Λυκείου, στο μάθημα της Ιστορίας. Κάπου στο τέλος της χρονιάς έξαλλος, επειδή ήταν αδιάβαστος, της είπε κατάμουτρα: « Έλεος, κυρία, τόσα μαθήματα έχουμε κάνει για τον Πελοποννησιακό πόλεμο και δεν έχω καταλάβει ακόμα ποιοι είναι οι καλοί και ποιοι οι κακοί… Αυτός ο Θουκυδίδης είναι τελείως άσχετος και ξενέρωτος!».

Πράγματι, το παιδί είχε δίκιο. Διαβάζεις, διαβάζεις και δεν μπορείς να πας με το μέρος κανενός. Ούτε με τους Σπαρτιάτες ούτε με τους Αθηναίους ούτε με τους συμμάχους τους. Εκεί που θαυμάζεις τον Λύσανδρο, σου προκύπτει φιλαράκι των Περσών, εκεί που συμπαθείς τον Θηραμένη ανακαλύπτεις ότι είναι προδότης και στο τέλος αυτό που σου μένει είναι ένα μεγάλο κενό γεμάτο αίμα, δολοπλοκίες, βαρβαρότητα, πολιτικές ανατροπές και σφαγές, πολλές σφαγές αμάχων και συμπολιτών.
Άντε, τώρα, να καταλάβει ο μαθητής ποιον θα υποστηρίξει. Αυτός τα προηγούμενα χρόνια έμαθε για καλούς Έλληνες και για κακούς «άλλους». Συνήθισε σε μια κατάσταση «Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός». Πώς να αντιληφθεί τώρα, τον «ιστορικό υλισμό» του Θουκυδίδη…
Σ΄ αυτό τον κόσμο της πόλωσης που μας έφτιαξε το «εθνικό» σχολείο και συνέχισαν τα «πατριωτικά» μίντια, χωράνε άνετα η Ρεπούση, ο Κασιδιάρης, ο Άνθιμος και ένα σωρό άλλοι «ερμηνευτές» της Ιστορίας. Δε χωράει όμως ο Θουκυδίδης, ο Χέγκελ, ο Μαρξ, ο Ένγκελς και άλλοι εκπρόσωποι της ανθρωπιστικής Ιστορίας.

Το καλύτερο, όμως, που έχω ακούσει για την Ιστορία είναι από τον Χρόνη Μίσσιο: «Και την ιστορία την πουτάνα έτσι τη γράφουνε, και οι αστοί και οι κομμουνιστές: οριζόντια, ισόπεδη. Μιλάνε για λαούς, μιλάνε για μάζες, κανένας απ' αυτούς δεν μπόρεσε ποτέ να νιώσει την ένταση. Το πάθος, την κορύφωση και την πτώση κόσμων ολόκληρων, σ' ένα μοναχά εικοσιτετράωρο από τη ζωή του επαναστάτη. Ξέρουν γράμματα, διαβάζουν, γράφουν, και δεν κατάλαβαν ποτέ πως ο κάθε άνθρωπος είναι ένας κόσμος ολόκληρος, είναι μια ολόκληρη ιστορία. Δεν ξέρω, αλλά νομίζω πως όταν ο άνθρωπος ξανακαταχτήσει την ανθρωπιά του, όταν ξαναρχίσει να δημιουργεί ανθρώπινο πολιτισμό, να γράφει πια την Ιστορία κάθετα, όχι για λαούς και για μάζες, αλλά για τον Παύλο, για τη Ρηνιώ, για την Ελένη, για τον μαστρο-Στέφανο, τότε μοναχά οι άνθρωποι θα ξέρουν τι κοστίζει η Ιστορία, τι κοστίζει η συμμετοχή, τι θα πει η φράση «εκατό χιλιάδες νεκροί» ή «βασανίζεται ένας άνθρωπος σε κάποια ασφάλεια». Τότε οι άνθρωποι θα ξέρουν τι θα πει φυλακή, τι σημαίνουν τα πολιτικά λάθη».

Αυτά έγραψε κι ο Θουκυδίδης, πριν από 2.500 χρόνια. Αυτά ήθελε να αφήσει στις επόμενες γενιές «κτήμα ες αεί». Και φτάσαμε στο 2013, σε μια ευρωπαϊκή χώρα που έχει πολίτευμα και νόμους του διαφωτισμού, που έχει δίκτυα παντού, που ο δημόσιος διάλογος παίρνει φωτιά κάθε μέρα, να μην τολμάς να μιλήσεις για ανθρώπους, πόνο και αξίες. Να μην μπορείς να αμφιβάλλεις και να αμφισβητήσεις τα «ιερά και όσια» των ανιστόρητων και των «βαρβάρων», που διαθέτουν την αποκλειστικότητα του παρελθόντος. Λες και το αγόρασαν με κάποιο «βυζαντινό χρυσόβουλο» για να το κρατήσουν ασάλευτο και ταριχευμένο, ως ξόανο και σύμβολο εξουσίας μαζί.

Μεσσιανισμός, μανιχαϊσμός, φονταμενταλισμός, εθνικισμός, σωβινισμός, αταβισμός, προγονοπληξία, σκοταδισμός και κυρίαρχος εθνικολαϊκισμός. Όλα τα «-ισμός» μαζί, μαζεμένα ένα κουβάρι, στην κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία μιας τόσο μικρής χώρας. Πού να φανταστεί ο Παπαρρηγόπουλος κι ο Ζαμπέλιος τι «βρώμικο» χαλί έστρωναν για τον περίφημο «ελληνοχριστιανικό» τους πολιτισμό.

Εκείνο όμως, που με τρομάζει περισσότερο είναι αυτό που δεν μπορούσε να προβλέψει, για το μέλλον, ο αναγνώστης του Θουκυδίδη, στον 4ο αι. π.Χ. Θα πίστευε ποτέ ότι θα καταστραφεί η δημοκρατία του και θα ξαναγίνει ο κόσμος βάρβαρος; Μάλλον όχι. Κι όμως, ο κόσμος ξανάγινε βάρβαρος και πέρασαν χιλιάδες χρόνια σκότους για να επιστρέψουμε στον πολιτισμό και στον άνθρωπο. Σήμερα, γιατί πρέπει να νιώθουμε τόσο ασφαλείς; Η ποσοτική αποτίμηση του παρελθόντος δεν είναι υπέρ μας.

Ο Ανδρέας Ζαμπούκας είναι καθηγητής κλασικής φιλολογίας.