Γύθειο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Συντεταγμένες: 36°46′20″N 22°34′10″E
Το Γύθειο είναι ιστορική πόλη και λιμένας που βρίσκεται στη νότια Πελοπόννησο κοντά στις εκβολές του ποταμού Ευρώτα, δυτικά του μυχού του Λακωνικού Κόλπου. Είναι ο κυριότερος λιμένας του Λακωνικού Κόλπου και ο δεύτερος της νότιας Πελοποννήσου (μετά την Καλαμάτα). Η νότια άκρη της πόλης του Γυθείου ενώνεται μέσω μικρού προβλήτα με ένα μικρό νησί, την αρχαία Κρανάη ή Μαραθονήσι, όπου βρίσκεται ο πύργος της οικογένειας Τζανετάκη. Oι κάτοικοι του Γυθείου καλούνται Γυθειάτες - Γυθειάτισσες.

Ετυμολογία ονόματος
Ως τοπωνύμιο το Γύθειο πρωτοεμφανίζεται στην ιστορία τον 5ο αιώνα π.Χ. Συνεπώς το όνομα είναι δημιούργημα ελληνικό. Πρώτη αναφορά κάνει ο Θουκυδίδης (1,108) στην περί του Αθηναίου Τολμίδη επιδρομή στον Λακωνικό στα νεώρια των Σπαρτιατών χωρίς όμως να αναφέρει ρητά το Γύθειο. Ο Παυσανίας αναφέρει το Γύθειο με « ει » όπως και ο Πολύβιος και ο Στράβων. Ενώ οι νεότεροι όπως ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και οΠλούταρχος με « ι ». Έτσι ακόμη νεότεροι κάνουν χρήση και των δύο τύπων.
Ο Παυσανίας ως ετυμολογία του ονόματος παρουσιάζει στα «Λακωνικά» του την πεποίθηση των αρχαίων κατοίκων ότι σήμαινε «Γη των θεών», εκ της ομηρικής λέξης «Γυία» (Γη) + θεός και αυτό από την παράδοση ότι κάποτε ο Ηρακλής και ο Απόλλων κατά το κτίσιμο της πόλης ήλθαν σε σύγκρουση εξ αιτίας του μαγικού τρίποδα του Μαντείου των Δελφών. Επειδή όμως ο αγώνας δεν αναδείκνυε νικητή, τελικά κατόπιν της μεταξύ τους συνδιαλλαγής αντί Ηρακλείας ή Απολλωνίας ονόμασαν την πόλη "Γη θεών" με συνέπεια να τιμώνται και οι δύο στην πόλη αυτή.
Είναι καταφανές ότι ο μύθος αυτός δεν είναι τίποτε άλλο από την συνεύρεση του αχαϊκού και δωρικού πνεύματος, από την εξ ανάγκης αποδοχή και κοινή συγκατοίκηση των Αχαιών (Απόλλων) με τους Δωριείς (Ηρακλείδες) μετά την κάθοδο (επιστροφή τους) αφότου σταμάτησε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα. Την ετυμολογία αυτή του Παυσανία επανέλαβαν πλήθος νεότερων συγγραφέων μέχρι σήμερα. Παρά ταύτα το "ετυμολογικό πρόβλημα Γυθείου" συνεχίζει να υφίσταται.
Σημειώνεται ότι επί τουρκοκρατίας το Γύθειο λεγόταν «Μαραθονήσι» και όχι μόνο η νησίδα Κρανάη.

Ιστορία
Πρώτος που ξεκίνησε τις αρχαιολογικές έρευνες στο Γύθειο ήταν ο Ανδρέας Σκιάς το 1891 όπου και αποκαλύφθηκε το αρχαίο θέατρο του Γυθείου, στο βόρειο άκρο της, καθώς και η ακρόπολη δυτικά του θεάτρου. Το έργο εκείνου συνέχισαν πολλοί άλλοι μεταξύ των οποίων και η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. Από τη μελέτη των αρχαιολογικών και σπηλαιολογικών ευρημάτων και των σχετικών αναφορών των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων* έχουν παρουσιασθεί σπουδαία συγγράμματα για την ιστορία του Γυθείου. Μεταξύ αυτών αξίζει ν΄ αναφερθούν εκείνες των: Ιωάννη Πατσουράκου (1902), Γερ. Καψάλη, Π. Καλονάρου, Σ. Σκοπετέα, , Βάσου Τσιλιβάκου, Απόστ. Δασκαλάκη, καθηγητού Πανεπιστημίου,, αλλά και του ακαδημαϊκού Σ. Κουγέα.
Σύμφωνα με τον γεωγράφο του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία, ο Πάρις πέρασε σε αυτό την πρώτη του νύχτα με την Ωραία Ελένη, ύστερα από την αρπαγή της. Σύμφωνα με έναν αρχαίο θρύλο το Γύθειο ιδρύθηκε από τον Ηρακλή και τον Απόλλωνα. Υπήρξε κατά την αρχαιότητα το επίνειο (ο κύριος λιμένας) της Σπάρτης, που βρίσκεται 40 χιλιόμετρα βορειότερα, και πρωτεύουσα του Κοινού των Ελευθερολακώνων. Πολλά ερείπια από την ρωμαϊκή εποχή διασώζονται στην ευρύτερη περιοχή, ενώ από την αρχαιότητα διασώζονται στη παλιά πόλη αρχαίο θέατρο, στον δε λόφο πίσω από την πόλη τα ερείπια ενός ιερού του Διονύσου.
Σύγχρονη πόλη
Το σύγχρονο Γύθειο υψώνεται αμφιθεατρικά στους ανατολικούς πρόποδες του αρχαίου "Λαρυσίου όρους", που σήμερα ονομάζεται από τους ντόπιους «Ακούμαρος», ακριβώς πάνω από τον κυρίως λιμένα, που θεωρείται ο ασφαλέστερος της ΝΑ Πελοποννήσου, και από τον οποίο πραγματοποιούνται εξαγωγές εσπεριδοειδών (ιδίως πορτοκαλιών), λαδιού, ελαιών και άλλων παραγώγων αυτών.
Ο πραγματικός πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 4.876 κατοίκους (απογραφή 2001). Το 1991 ο πληθυσμός ήταν 4.572 και το 1981 ήταν 4.054 κάτοικοι.