Ζωή (Σοφία) Παλαιολογίνα Η γιαγιά του Ιβάν Δ΄ της Ρωσίας του τρομερού.

Αν και δεν υπάρχει βιβλιογραφία για την ακριβή ημερομηνία γεννήσεώς της, οι μετέπειτα ημερομηνίες των διαφόρων φάσεων της ζωής της την ορίζουν στα 1455. Θυγατέρα του Θωμά Παλαιολόγου 

(ο νεωτέρος από τα έξι τέκνα του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου) και της Αικατερίνης Ζακκαρία (κόρη του πρίγκιπα Κεντυρίωνα Ζακκαρία της Αχαΐας), βαφτίσθηκε στο Μυστρά και πήρε το όνομα Ζωή.

Ο πρόωρος θάνατος των γονέων της, του Θωμά στην Ιταλία και της Αικατερίνης στην Κέρκυρα, την άφησαν ορφανή με αποτέλεσμα να αναλάβει την κηδεμονία της ίδιας και των δύο αδελφών της, Ανδρέα και Μανουήλ, ο Ρωμαιοκαθολικός καρδινάλιος Βησσαρίων Ο Βησσαρίων υπήρξε φίλος του πατέρα της και στενός συνεργάτης του Πάπα Πίου Β´ και των μετέπειτα ποντιφίκων. Φρόντισε ώστε τα παιδιά του Θωμά να ασπασθούν το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα, όπως το είχε ασπασθεί και ο πατέρας τους σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Πίο Β΄, ο οποίος είχε αναλάβει τη συντήρησή του χορηγώντας του 4.000 δουκάτα ετησίως.

Ο Πάπας Παύλος Β΄, θέλοντας να προσεταιρισθεί τους Ορθόδοξους Ρώσους στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, μετά από επίπονες και σκληρές διαπραγματεύσεις δύο και πλέον ετών, επέτυχε να ευοδωθεί το συνοικέσιο της Ζωής με τον Ιβάν Γ΄ μεγάλο πρίγκιπα της Μόσχας, ο οποίος ήταν στην πραγματικότητα ηγεμόνας της Μοσχοβίας (Μόσχας). Έτσι η Ζωή αναχώρησε για το μεγάλο ταξίδι προς τη Μόσχα, που διαρκούσε την εποχή εκείνη περί τους έξη μήνες και με την άφιξή της στην πρώτη ρωσική πόλη, το Πσκοφ, διακήρυξε ότι επανέρχεται στην Ορθοδοξία και «μεταβαφτίσθηκε» σε Σοφία, που θύμιζε περισσότερο Βυζάντιο. Παντρεύτηκε τον Ιβάν Γ΄ στις 12 Νοεμβρίου 1472 στο Κρεμλίνο. Στο μακρινό αυτό ταξίδι της την ακολούθησε πλήθος εκπεσόντων αρχόντων της άλλοτε κραταιάς Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι οποίοι εκρωσίσθηκαν και κατέλαβαν υψηλά αξιώματα στη ρωσική διοίκηση.

Απέκτησε ένδεκα παιδιά, εκ των οποίων μόνο τα επτά επέζησαν. Ο πρωτότοκος Βασίλι Γ΄ έμελλε να γίνει ο διάδοχος του Ιβάν Γ΄ μετά από σκληρό αγώνα της μητέρας του Σοφίας, προκειμένου να αποκλείσει από το θρόνο τον εγγονό του συζύγου της από προηγούμενο γάμο του, τον Ντμίτρι.

Η Σοφία εισήγαγε το τυπικό της Αυλής της Κωνσταντινούπολης στο ρωσικό θρόνο, φρόντισε να καλέσει Ιταλούς αρχιτέκτονες να κτίσουν ναούς και τα τείχη του Κρεμλίνου, όπως υπάρχουν και σήμερα και κυρίως να ανοικοδομήσουν το πολυεδρικό ανάκτορο (Грановитая палата), το οποίο και σήμερα υποδέχεται τους ξένους ηγέτες, που επισκέπτονται τη Μόσχα.

Ως μία εκ των διαδόχων και των κληρονόμων του Ρωμαϊκού στέμματος - από τα δύο αδέλφια της, ο Ανδρέας περνούσε έκλυτο βίο, πωλώντας εδώ και εκεί τα δικαιώματά του επάνω στο Ρωμαϊκό θρόνο, ενώ ο Μανουήλ κατέφυγε και βρήκε πλουσιοπάροχη και άνετη φιλοξενία στο Μωάμεθ τον Πολιορκητή - έπεισε τον Ιβάν Γ΄ να χρισθεί καίσαρας, όπως συνηθιζόταν στην Κωνσταντινούπολη για τα τέκνα των αυτοκρατόρων. Έτσι από την παραφθορά του λατινικού caesar, προήλθε και το μετέπειτα τσάρος.

Επίσης η Σοφία έπεισε τον διστακτικό σύζυγό της να αντιταχθεί και να αποτινάξει τον ταταρικό ζυγό από τη χώρα του, αφού οι Ρώσοι ήταν υποτελείς στον εκάστοτε χάνο των Τατάρων, να απελευθερώσει την πατρίδα του και να συνενώσει τα διάφορα ανεξάρτητα δουκάτα και πριγκιπάτα, κάτω από την εξουσία του. Έτσι στο τσάρος προστέθηκε και το "πασών των Ρωσιών".

Στις 7 Απριλίου 1503, η Ζωή (Σοφία) Παλαιολογίνα άφησε την τελευταία της πνοή. Υπολογίζεται ότι ήταν 48 ετών.

Αναμφίβολα με την παρουσία της στη Μόσχα σφράγισε τη μεσαιωνική πολιτική και πολιτιστική ιστορία της Ρωσίας, γεγονός που αναγνώριζαν και αναγνωρίζουν και σήμερα οι Ρώσοι.

Εγγονός της ήταν ο Ιβάν Δ΄ της Ρωσίας (ο Τρομερός). Ο σύζυγός της Ιβάν Γ΄ ήταν ο πρώτος στη ρωσική ιστορία που ονομάσθηκε Μέγας, λόγω του έργου που πραγματοποίησε, συνεπικουρούμενος από τη Ζωή (Σοφία) Παλαιολογίνα.