Ηριδανός ποταμός. Το θαμμένο ποτάμι που επιμένει να κυλάει στο κέντρο των Αθηνών.

Ηριδανός ποταμός. Το πρώτο Αθηναϊκό ποτάμι που θάφτηκε, 

ήδη από τα κλασικά χρόνια, αλλά επιμένει να κυλάει ακόμα και σήμερα 

στο κέντρο των Αθηνών, κάτω από τα πόδια μας και τα μπετά μας.

Εισαγωγή

Ο Ηριδανός ποταμός είναι σίγουρα, το πλέον ταλαιπωρημένο ποτάμι 

των Αθηνών. Αν ο Ιλισσός και ο Κηφισός ταλαιπωρούνται τα τελευταία 100 χρόνια 

ο Ηριδανός μετράει τουλάχιστον 3000 χρόνια προσπαθειών διευθέτησης και 

υπογειοποίησης του. 

Η μοίρα του το ήθελε να πηγάζει από τον Λυκαβηττό να διασχίζει το ιστορικό 

κέντρο των Αθηνών και να καταλήγει χύνοντας τα νερά του στον Ιλισσό. 

Η γειτνίαση του με την περιοχή των βόρειων υπωρειών της Ακροπόλεως, 

η οποία πρωτοκατοικήθηκε τουλάχιστον από το 3500 π.Χ. το έφερε γρήγορα 

αντιμέτωπο με τον άνθρωπο, ο οποίος αρχικά το σεβάστηκε, στην συνέχεια το 

υπογειοποίησε και τελικά το μετέτρεψε σε αποχετευτικό αγωγό. 

Το ποτάμι είναι τόσα χρόνια θαμμένο που αρκετός κόσμος δεν γνωρίζει 

σήμερα για την ύπαρξη του, ενώ άλλοι πάλι συντηρούν και αναπαράγουν μύθους 

και μισές αλήθειες σχετικά με αυτό. Ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε την αλήθεια για το 

ιστορικό αυτό ποτάμι των Αθηνών. Τον αγαπημένο Ηριδανό.

Αθήνα, 3500 π.Χ.

Από την Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών του Ι.Τραυλού, μαθαίνουμε ότι 

τουλάχιστον από το 3500 π.Χ. η κατοίκηση των Αθηνών είναι αδιάκοπη, 

με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν πάνω και περιμετρικά της 

Ακροπόλεως. Την εποχή αυτή ο κάτοικος της περιοχής, αρχίζει και κατεβαίνει από 

την πρώτη περιοχή της κατοίκησης του που ήταν ο βράχος της Ακροπόλως, 

ένα φυσικό φρούριο.

Χάρτης της πόλεως των Αθηνών από το 3500π.Χ. μέχρι το 600π.Χ.

πηγή: Ι.Τραυλός

Αν και σίγουρα υπήρχε μια σχέση μεταξύ του κατοίκου της περιοχής και του 

ποταμού Ηριδανού, δεδομένου και του αιώνιου προβλήματος της 

λειψυδρίας του λεκανοπεδίου, πριν από το 3500π.Χ., μπορούμε με αρκετή ασφάλεια 

να πούμε πως η σχέση αυτή μεταβάλλεται καθώς ο άνθρωπος μετακομίζει εκτός 

του βράχου της Ακροπόλεως και γειτνιάζει με το ποτάμι, με την 

καθημερινότητα του να βρίσκεται πλέον μέσα στην ζώνη επιρροής του Ηριδανού.

Η πορεία του ποταμού στην ιστορία

Ο Ηριδανός με την κοίτη του, είναι στην ουσία ο συλλεκτήρας της ροής των 

νερών που πηγάζουν και προέρχονται από τους λόφους του κέντρου. 

Τον Λυκαβηττό, την Ακρόπολη, τον Άρειο Πάγο και τον λόφο Νυμφών. 

Συλλέγοντας αυτά τα νερά ο Ηριδανός, έχουμε στοιχεία που μας υποδεικνύουν ότι, 

τα οδηγούσε προς την περιοχή του Κεραμεικού όπου εκεί σχηματιζόταν ένα έλος, 

δεδομένου ότι τα νερά λίμναζαν εκεί και το οποίο τροφοδοτούνταν από τις 

εποχιακές υπερχειλίσεις των νερών του Ηριδανού ποταμού. 

Το γεγονός αυτό πιστοποιείται τόσο από γραφές αρχαίων συγγραφέων όπως 

ο Παυσανίας και ο Δημοσθένης, όσο και από στρωματογραφικά δεδομένα των 

πρόσφατων ανασκαφών, δεδομένου ότι το στρώμα ιλύος και αργίλου, που 

αποτελούσε τις αποθέσεις του έλους, βρέθηκε διάτρητο από οπές 

υδροχαρών φυτών (καλαμιών) που συνιστούσαν τη βλάστηση του υγρότοπου. 

Η εξάπλωση των λεπτομερών αποθέσεων οδηγεί στη διαπίστωση ότι το τέλμα 

κάλυπτε συνολική έκταση 3000 τ.μ., έχοντας μήκος 60μ. και πλάτος 50μ. 

(Υπουργείο Πολιτισμού 2000/5). Η στάθμη των νερών του έλους αυξομειωνόταν 

ανάλογα με την εποχιακή τροφοδοσία της παροχής του Ηριδανού.

Το σημερινό "λίμνασμα" του Ηριδανού (πηγή εικόνας)

Η αρχαιότερη γνωστή οχύρωση της Αθήνας ανάγεται στους ώριμους προϊστορικούς 

χρόνους. Πρόκειται για το «Κυκλώπειον τείχος» και το «Πελαργικόν», που 

περιέβαλλαν τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως κατά την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ 

Εποχή (τέλη 2ης χιλιετίας π.Χ.). Η ανέγερσή τους συνδέεται με τον λεγόμενο 

«συνοικισμό», την συνένωση δηλαδή προηγουμένως ανεξάρτητων περιοχών της 

Αττικής υπό την εξουσία ενός άρχοντος, πιθανώς του Θησέως.

Κομβικό σημείο για την περαιτέρω ανάπτυξη και διεύρυνση των τειχών της πόλης 

στάθηκε η ολοκλήρωση της ενοποίησης των αθηναϊκών δήμων και η παγίωση της 

αθηναϊκής δύναμης στο ελληνικό πολιτικό-οικονομικό γίγνεσθαι έως τις αρχές του 

6ου αι. π.Χ., που οδήγησαν στον πολλαπλασιασμό του μεγέθους της και 

ακολούθως στην επέκταση των ορίων της μέσω της εφαρμογής νέων 

οικοδομικών προγραμμάτων κατ’ αρχάς από τον Σόλωνα και εν συνεχεία από τον 

Πεισίστρατο και τους διαδόχους του (Πεισιστρατίδες). Σε αυτή την φάση της 

επέκτασης της πόλεως και της τείχισης της ο Ηριδανός μένει εκτός των τειχών.

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Θουκυδίδου, η νέα, μεγαλύτερη πόλη των 

Αθηνών περιτριγυρίσθηκε από τείχος. Ωστόσο, κανένα ίχνος της αρχαϊκής 

περιμετρικής οχύρωσης δεν έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα και είναι ιδιαιτέρως 

δύσκολο να προσδιορίσουμε την ακριβή θέση του και την διαδρομή που 

ακολουθούσε. Παρ’ όλ’ αυτά, η ύπαρξή του θεωρείται σχεδόν βέβαιη. 

Η απουσία υλικών καταλοίπων δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, αφού γνωρίζουμε 

ότι το εν λόγω τείχος καταστράφηκε από τους Πέρσες, ενώ τα ελάχιστα διασωθέντα 

τμήματά του κατεδαφίσθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση ενός 

ευρύτερου περιβόλου μετά την αποχώρηση των Περσών. 

Άλλωστε, θα ήταν παράλογο να υποθέσει κανείς ότι οι Αθηναίοι, ενώ 

φρόντισαν για την τείχιση της Ελευσίνος και άλλων περιοχών κατά τον 6ο αι. π.Χ., 

θα άφηναν ατείχιστη την πρωτεύουσα του κράτους τους.

Στο β΄μισό του 6ου αι. π.Χ. το οικοδομικό πρόγραμμα των Πεισιστρατιδών στην 

περιοχή προέβλεπε την επίχωση της κοιλάδας του Ηριδανού και την 

υπογειοποίηση του. Οι μηχανικοί της εποχής εγκατέστησαν δυο υπόγεια κανάλια 

μέσα από τα οποία έρεε πλέον ο ποταμός. Εκεί, συνέδεσαν τον Κεντρικό 

Αγωγό, που διασχίζοντας την Αγορά από Βορρά προς Νότο, μετέφερε τα λύματα 

των κτιρίων και ύδατα των χειμάρρων από τους γύρω λόφους.

Μέρος του Κεντρικού Αγωγού στην αρχαία Αγορά.

Η επίχωση της κοιλάδας και ο εγκιβωτισμός του ποταμού παρείχαν το (επίπεδο) 

έδαφος για τη διαμόρφωση της Παναθηναϊκής Οδού σε εκείνο το σημείο 

καθώς και σπουδαίων δημόσιων κτηρίων, όπως η Βασίλειος Στοά και η Ποικίλη 

Στοά, λίγο αργότερα.

Η Αθήνα στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. 

Η πρώτη επίχωση του Ηριδανού είναι γεγονός.

Στις υπώρειες της Αδριανού προς την πλευρά της Ακρόπολης, στα Βόρεια και Δυτικά 

δηλαδή της αρχαίας Αγοράς, εντοπίστηκε η αρχαία κοιλάδα του Ηριδανού. 

Η εγκατάσταση του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου, στα τέλη του 19ου αιώνα, που έκοψε 

την Αγορά στα δυο είναι το δεύτερο μεγάλο έργο, που αλλοίωσε συντριπτικά το τοπίο.

Η διχοτόμηση της πόλεως από τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο 

Αθηνών - Πειραιώς (ΗΣΑΠ)

Επιστρέφουμε στον 5ο αιώνα π.Χ. και τo 478 π.Χ. όπου με την κατασκευή του 

Θεμιστόκλειου τείχους, η κοίτη του ποταμού κτίζεται, διευθετείται και περικλείεται 

εντός των τειχών για πρώτη φορά. Μέχρι τότε, ο Ηριδανός έρεε 

ελεύθερος στο Αθηναϊκό τοπίο και αλλάζοντας πορεία ενίοτε δημιουργούσε το έλος 

μέσα στο μεγάλο νεκροταφείο των Αθηναίων, υποχρεώνοντας τη μεταβολή της 

θέσης των ταφών της εκάστοτε περιόδου. Ένα τμήμα της κοίτης του κατά μήκος 

της Ιεράς Οδού ευθυγραμμίστηκε, και η κοίτη εγκιβωτίστηκε με την εκατέρωθεν 

κατασκευή λίθινων τοιχωμάτων. Ενδεικτικό της ανθρώπινης επέμβασης στον 

ποταμό είναι η ανεύρεση, στα υλικά με τα οποία πληρώθηκαν τεχνητά τμήματα 

της κοίτης, πάνω από 7.000 όστρακα με χαραγμένα ονόματα μεγάλων ανδρών 

της εποχής που χρησιμοποιούνταν για εξοστρακισμούς .

Κατά τις εργασίες δημιουργίας του σταθμού στο Μοναστηράκι, η 1η Εφορεία 

Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και η Αττικό Μετρό Α.Ε. ανέλαβαν την ανάδειξη 

κάποιων καταλοίπων σε αυτό το σημείο. Εκεί, ανάμεσα στα άλλα, μπορεί να 

δει κανείς την ύστερη κλασική κοίτη του ποταμού καθώς και τα δυο μονοπάτια που 

όριζαν την οικοδομική γραμμή εκατέρωθεν. Στο τμήμα του ποταμού που 

αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές στην περιοχή του Μοναστηρακίου η κοίτη 

οριοθετείται από δύο σειρές μεγάλων κροκαλοπαγών λιθοπλίνθων με πλινθόκτιστη 

θολωτή οροφή. Οι αρχαιολόγοι προσδιορίζουν χρονικά την τεχνητή οριοθέτηση 

της κοίτης στην ύστερη κλασική-ελληνιστική περίοδο (330-30 π.Χ.). 

Η ύστερη κλασική κοίτη του ποταμού στο σταθμό του ΜΕΤΡΟ.

Στους αιώνες που ακολουθούν τουλάχιστον μέχρι την εποχή της καταστροφής της 

πόλεως από τον Σύλλα (86π.Χ.), το σκηνικό δεν μεταβάλλεται έντονα και 

ο Ηριδανός κυλάει ασταμάτητα στην διευθετημένη πλέον κοίτη του μέσα στην 

κλασική και ελληνιστική Αθηνά.

Η Αθήνα τον 4ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή του Δίπυλου. 

Αριστερά ο Ηριδανός.

Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που τεκμηριώνουν την κατασκευή τεχνητής τάφρου 

περιμετρικά των τειχών για την αποσυμφόρηση της παροχής του Ηριδανού. 

Αυτή η διευθέτηση φαίνεται στον χάρτη που ακολουθεί.

Περισσότερο αναγνωρίσιμη είναι η Αδριάνεια φάση (2ος μ.Χ.), στην οποία, 

ο Ηριδανός καλύπτεται με πλινθόκτιστο θόλο και μετατρέπεται σε υπόνομο 

(επόμενη εικόνα). Συγκεκριμένα, κατά την εποχή του Αδριανού (124-125 μ.Χ.) 

η πόλη επεκτάθηκε προς τα ανατολικά και ο αυτοκράτορας κατασκεύασε μια 

σειρά από κοινωφελή έργα. Στα πλαίσια των έργων αυτών επιχώθηκε 

η κοίτη του ποταμού στη σημερινή περιοχή της λεωφόρου Αμαλίας, και στο 

εσωτερικό κατασκευάστηκε μεγάλος λίθινος αγωγός με κτιστά τοιχώματα και 

συμπαγή θολωτή οροφή (Υπουργείο Πολιτισμού 2000). Είναι προφανές ότι η 

παρουσία του ποταμού στο κέντρο της πόλης διευκόλυνε τη μετατροπή του 

σε κεντρικό αποχετευτικό αγωγό.

Μετά την άλωση της Αθήνας από τους Ερούλους το 267 μ.Χ., και πιθανότατα τον 

6ο αιώνα μ.Χ., στο τμήμα του ποταμού προς την πόλη και σε μήκος 

περίπου 1000 μ. κατασκευάστηκε στο μέσο της κοίτης ένα στήριγμα, υπολείμματα 

του οποίου υπάρχουν στην περιοχή του Κεραμεικού και στο Μοναστηράκι. 

Ο Ηριδανός και το στήριγμα στο μέσον της κοίτης του.

Το στήριγμα αυτό υποβάσταζε πλάκες από κατεστραμμένα μνημεία και κτήρια 

κάτω από τις οποίες έρεε ο ποταμός. Την περίοδο αυτή, που αντιστοιχεί στο 

τέλος της αρχαιότητας, και μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ. οι επεμβάσεις 

στο ποτάμι μεγιστοποιούνται, έχοντας ως αποτέλεσμα:

- την υποβάθμιση της ποιότητας των νερών του Ηριδανού και 

- την πλήρη αντικατάσταση της ελεύθερης επιφανειακής του ροής από υπόγεια 

και απόλυτα ελεγχόμενη. 

Η κοίτη του πληρώνεται τεχνητά σε όλο της το μήκος, και ο ποταμός 

λειτουργεί πλέον σαν υπόγειος αποχετευτικός αγωγός.

Στα χρόνια της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας λίγες αλλαγές έγιναν στον 

ήδη θαμμένο Ηριδανό ο οποίος με τα χρόνια όλο και θαβόταν πιο πολύ. 

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το επίπεδο που φαίνεται σήμερα να 

κυλάει στον Κεραμεικό βρίσκεται 3 μέτρα πιο χαμηλά από την σύγχρονη επιφάνεια 

της πόλης. Παρ' ολ' αυτά δεν σταμάτησε να κυλάει και να προσφέρει πολύτιμο 

πόσιμο νερό στους κατοίκους της πόλεως. Η ορμή που εξασφάλιζε το ποτάμι 

κατεβαίνοντας από τον Λυκαβηττό διαπιστώθηκε, επίσης, στις ανασκαφές με την 

παρουσία μικροκοιτών δίπλα στην κεντρική κοίτη, ενώ δεν πρέπει να είναι 

τυχαίο πως, μεταγενέστερα, η κρήνη που βρισκόταν στη συμβολή Όθωνος 

και Αμαλίας ονομάζονταν Μπουμπουνίστρα, λόγω του θορύβου που προκαλούσαν 

τα νερά.

Η κρήνη Μπουμπουνίστρα πίσω από την Μεσογείτικη 

πύλη των Αθηνών. 

Edward Dodwell, 1821

Με την απελευθέρωση και την επιλογή της Αθήνας ως νέας πρωτεύουσας ξεκίνησε 

σιγά σιγά να υλοποιείται μια καινούρια ρυμοτομία στην πόλη και 

παράλληλα να πραγματοποιούνται ανασκαφές που αποκάλυπταν όλο και 

περισσότερα στοιχεία για το παρελθόν της. Χάρτες της εποχής τολμούν να 

εμφανίζουν και πάλι τον Ηριδανό στο φως.

Ο Ηριδανός σε Γερμανικό χάρτη εποχής (μέσα 19ου αιώνα)

Το ποτάμι όπως διαπιστώθηκε δεν είχε σταματήσει να κυλάει και τα περισσότερα 

στοιχεία που αποκτήσαμε για την ροή του ήταν κατά την διάρκεια των 

εκσκαφών για την διάνοιξη των νέων γραμμών του μετρό.

Η Πορεία του Ηριδανού στην πόλη

 Η μελέτη της πιεζομετρίας και της κίνησης των υπόγειων νερών, που

πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια των εργασιών για την κατασκευή του μετρό,

έδειξε ότι η μορφολογία της πιεζομετρικής επιφάνειας του υδροφόρου

ορίζοντα ακολουθεί τη μορφολογία του ανάγλυφου (Δουνάς κ.ά. 1976).

Οι κύριοι άξονες αποστράγγισης τον υπόγειου νερού συμπίπτουν με τους

κλάδους τον παλαιού υδρογραφικού δικτύου της περιοχής πριν

την αστικοποίηση της. Συνεπώς, η μελέτη της κίνησης

των υπόγειων νερών παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την

αναζήτηση της θαμμένης κοίτης παλαιών ποταμών και χειμάρρων.

Οι πηγές του

Ο Ηριδανός ποταμός αποστράγγιζε περιοχή έκτασης περίπου 2 τετραγωνικών 

χιλιομέτρων, όπως εκτιμάται από τοπογραφικούς και γεωλογικούς χάρτες που 

απεικονίζουν την περιοχή πριν την οικιστική ανάπτυξη αλλά και κατά την 

πολεοδομική της εξέλιξη (Curtius & Kaupert 1880, ΓΥΣ 1980, Τραυλός 1993). 

Η παρατήρηση του γεωλογικού χάρτη καθώς και τοπογραφικών διαγραμμάτων 

διαφόρων περιόδων οδηγεί στη διαπίστωση ότι το νερό του προερχόταν κυρίως 

από πηγές της περιοχής του Λυκαβηττού. Αυτές εκφόρτιζαν το νερό που 

κατεισέδυε στον ομώνυμο ασβεστο­λιθικό όγκο, ο οποίος υπέρκειται των 

υδατοστεγών στρωμάτων του αθηναϊκού σχιστόλιθου (Trikkalinos 1966). 

Επιπλέον, η σημερινή τοπογραφία της πόλης δείχνει ότι κατά την πορεία το υδατικό 

δυναμικό του ποταμού εμπλουτιζόταν από τα νερά που αποστράγγιζαν την 

περιοχή της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου.

Σύμφωνα με τον Στράβωνα, οι πηγές του Ηριδανού ποταμού βρίσκονταν κοντά 

στους νότιους πρόποδες του Λυκαβηττού, απέναντι από τις πύλες του 

Διοχάρους, όπου βρίσκεται και η Πάνοπος κρήνη. Ο Παυσανίας στα Αττικά του 

πιστοποιεί την παρουσία του Ηριδανού στην Αθήνα και μάλιστα αναφέρει ότι τα 

νερά του κατέληγαν στον Ιλισό ποταμό.

Η αξιολόγηση και ερμηνεία ιστορικών-αρχαιολογικών δεδομένων, στοιχείων 

γεωφυσικών διασκοπήσεων και γεωτρητικών δεδομένων οδήγησε στην 

αναπα­ράσταση της πιθανής διαδρομής του Ηριδανού ποταμού κάτω από τη 

σημερινή Αθήνα. Οι πηγές του Ηριδανού βρίσκονταν στις νότιες πλαγιές του 

Λυκαβηττού. Ο ποταμός ακολουθούσε διαδρομή προς τα νοτιοανατολικά και 

έφτανε στη σημερινή περιοχή του Συντάγματος. Στη συνέχεια ακολουθούσε 

βορειοδυτική πορεία για να καταλήξει στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. 

Η περιοχή αυτή αποτελούσε ένα τοπογραφικό βύθισμα που δεχόταν τα νερά της 

ευρύτερης περιοχής σχηματίζοντας ένα έλος, η έκταση του οποίου μεταβαλλόταν 

ανάλογα με την εποχιακή απορροή των πηγών του ποταμού. Τελικός αποδέκτης 

των νερών του Ηριδανού ήταν ο Ιλισός, στην περιοχή της σημερινής συμβολής 

της Ιεράς Οδού με την οδό Πειραιώς, ή πιθανόν αρκετά πιο δυτικά.

Πιστοποιήσεις και τεκμηριώσεις της πορείας 

του Ηριδανού με γεωλογικές έρευνες.

Η δυσαναλογία των χαρακτηριστικών της κοίτης που βρέθηκε στην περιοχή του 

Συντάγματος με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του Ηριδανού ποταμού, 

όπως αυτά εκτιμώνται από τη σημερινή τοπογραφία, οδηγεί στην υπόθεση ότι 

κάτω από την κοίτη του Ηριδανού, που χρονολογείται στη γεωμετρική ή και π

αλαιότερη περίοδο (900-700 π.Χ.), υπάρχει η κοίτη ενός ποταμού με υψηλή 

παροχή και στερεοπαροχή, που λειτούργησε για μεγάλη περίοδο του Ολοκαίνου. 

Πιθανά ο ποταμός αυτός να αντιστοιχεί σε παλαιότερη κοίτη του Ιλισού, ο οποίος 

σήμερα βρίσκεται ανατολικά της πορείας του Ηριδανού. 
Η επιβεβαίωση της υπόθεσης αυτής απαιτεί περαιτέρω γεωφυσική και γεωτρητική 
έρευνα της ευρύτερης περιοχής.

Οι αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία πενήντα χρόνια στην Αθήνα 

είναι πολύ πιο έντονες από όσες έγιναν συνολικά στους αιώνες που ακολούθησαν 

μετά το τέλος της αρχαιότητας. Η έντονη οικιστική ανάπτυξη της πόλης των Αθηνών 

έχει ως αποτέλεσμα τη ριζική αλλαγή των χρήσεων γης. Αυτό είχε συνέπεια την 

κάλυψη των γεωλογικών σχηματισμών από ανθρώπινες κατασκευές που 

στεγανοποιούν το έδαφος και το καθιστούν αδιαπέραστο από το νερό των 

ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, επηρεάζοντας το υδρολογικό ισοζύγιο. 

Εκτιμήθηκε ότι η κάλυψη της περιοχής που αποστράγγιζε ο Ηριδανός 

ποταμός από ανθρώπινες κατασκευές που στεγανοποιούν το έδαφος 

(οικοδομήματα, άσφαλτος, τσιμέντο) φτάνει το 85%, με αποτέλεσμα να μειώνεται 

σημαντικά το ποσοστό του νερού των βροχοπτώσεων που κατεισδύει. Πλέον με όλες 

αυτές τις έρευνες και τις μελέτες ο Ηριδανός αρχίζει και αποκαλύπτεται και πάλι σιγά 

σιγά.

Παρ'ολη την αστικοποίηση της πόλης ο ποταμός επιμένει να κυλάει 

υπόγεια με αρκετά δροσερό 

και καθαρό νερό. 

Το νερό του Ηριδανού καθαρό, δροσερό και με ορμή

Οπουδήποτε ο άνθρωπος δεν λαμβάνει υπόψη την αναγκαιότητα να διατηρηθούν 

ανέπαφα ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά (όπως κοίτες ποταμών, αλλαγή 

χρήσεων γης, σύσταση της ατμόσφαιρας) που είναι απαραίτητα για την ομαλή 

εξέλιξη των φυσικών φαινομένων τα αποτελέσματα είναι πάντοτε αρνητικά. 

Αν γνωρίζουμε που περνάει το ποτάμι τότε μπορούμε να το προστατέψουμε 

και να το αναδείξουμε όσο καλύτερα μπορούμε.

Επίλογος

Ο Ηριδανός ποταμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του «αττικού τοπίου» και 

ακόμη και στο μικρό μήκος του στην περιοχή του Κεραμεικού συνιστά έναν 

υγροβιότοπο που, έστω και στη μορφή αυτή, πρέπει να αναδειχθεί. 

Κλείνουμε με τις φωτογραφίες στην περιοχή αυτή του υποβρύχιου Ηριδανού, 

που έβγαλε ο καλός φίλος Καφαντάρης Γεώργιος, θέλοντας να δείξουμε ότι λίγα 

μέτρα είναι αρκετά για την αρχή της αλλαγής, πρώτα στα μυαλά μας και ύστερα 

στην πόλη μας.

________________________________________________________________________________

Κειμένο - Έρευνα πρωτογενούς υλικού:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Φωτογραφίες υποβρύχιου Ηριδανού:

Καφαντάρης Γεώργιος

Πηγές:

Ιστοσελίδες

1. http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=3&lang=gr&CategoryID=7&ArticleID=159

2. http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx

Βιβλία

1. Παλαιογεωγραφική Αναπαράσταση της ροής του Ηριδανού και Ανθρώπινες Επεμβάσεις, 

Περιοδικό: Γεωγραφίες, τεύχος 3, Ανοιξη 2002: σ. 13-14, 20-22, Ε. Καρύμπαλης, Κ. Παυλόπουλος

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ! ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΟΛΠΟ της Novartis: Πώς φάρμακο 20€ έφτασε να πωλείται 1.900€!

Το φάκελο Novartis ανοίγει  η κυριακάτικη δημοκρατία αποκαλύπτοντας συγκεκριμένα ντοκουμέντα που ήδη βρίσκονται υπό διερεύνηση για το πάρτι δισεκατομμυρίων με τα φάρμακα στη χώρα μας.
Για πρώτη φορά έρχονται στο φως έγγραφα με καταγγελίες που παρέμεναν θαμμένες για τις μεθοδεύσεις με τις οποίες σκευάσματα κυκλοφορούσαν επί χρόνια στην ελληνική αγορά -και συνεχίζουν να κυκλοφορούν- έως και 60 φορές πάνω από την πραγματική τιμή τους. Πρόκειται για έγγραφα και υπομνήματα που έχουν παραδοθεί σε όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις οι οποίες αδράνησαν αλλά και στη σημερινή η οποία προς το παρόν εξαγγέλλει ελέγχους σε βάθος ενώ προχθές στη Βουλή ο κ Τσίπρας, που είναι ενήμερος για όλα αυτά, ανακοίνωσε τη συγκρότηση εξεταστικής επιτροπής.
Για ένα και μόνο φάρμακο, από τα πιο γνωστά, η ετήσια επιβάρυνση για το ελληνικό δημόσιο ξεπερνά το 1 δις ευρώ όπως προκύπτει από την αλληλογραφία επιστημόνων με την πολιτεία η οποία μάλιστα διεξαγόταν πολύ πριν ξεσπάσει δημοσίως το σκάνδαλο και απλώς «ψιθυριζόταν» στους διαδρόμους. Εν έτει 2013 ακόμη, καταγγελλόταν ότι αν και το πραγματικό κόστος του δεν ξεπερνούσε τα 10-20 ευρώ, το φάρμακο αυτό είχε φθάσει να τιμολογείται σε μια «παραλλαγή» του με 1.900 ευρώ ανά δόση!
Την περίοδο εκείνη, όπως και παλαιότερα, είχαν εκδηλωθεί εντός της ιατρικής κοινότητας έντονες αντιπαραθέσεις επιστημονικού περιεχομένου για τη χρήση, στη μια ή την άλλη μορφή, του φαρμάκου αυτού. Ύστερα από τις αποκαλύψεις των τελευταίων μηνών για «αθέμιτες πρακτικές» της Novartis, το θέμα έχει αποκτήσει άλλες διαστάσεις υπό το πρίσμα των οποίων γίνεται και η έρευνα. Μάλιστα η περίπτωση αυτή είναι μία από τις πρώτες που έδωσε το έναυσμα στις ΗΠΑ για να αρχίσουν οι έλεγχοι στην πολυεθνική φαρμακευτική.
Η υπόθεση έχει ξεκινήσει από το 2005 όταν διαπιστώθηκε ότι το γνωστό φάρμακο Avastin, το οποίο χρησιμοποιείται ενδοβλεφίως για τη θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου, θεραπεύει και τους ασθενείς με βλάβες της ωχράς κηλίδος που παλαιότερα έχαναν την όρασή τους. 

Tο Υπόμνημα του Καθηγητή κ. Λαδά

Για το τι επακολούθησε, αναλυτικό υπόμνημα παρέδωσε το 2013 ο Καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Λαδάς στον τότε πρόεδρο του ΚΕΣΥ (και πρώην υφυπουργό της ΝΔ) Παναγιώτη Σκανδαλάκη, κοινοποιώντας το στον τότε πρόεδρο του ΕΟΦ Ιωάννη Τούντα και στον τότε πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά. Τον κ. Τούντα –ηγετικό στέλεχος σήμερα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης- είχε διαδεχθεί στην προεδρία του ΕΟΦ ο πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Δημήτρης Λυντζέρης στο γραφείο του οποίου έγινε πρόσφατα έφοδος από τις αρχές στο πλαίσιο των ερευνών για το σκάνδαλο της Novartis. Πληροφορίες αναφέρουν ότι ανάλογη έρευνα έγινε και στον κ. Τούντα.
Κατά την περιγραφή Λαδά, μόλις η ανακάλυψη αυτή έγινε αντιληπτή, μέσα σε χρόνο ρεκόρ για τα ιατρικά χρονικά η ίδια εταιρεία, η Genetech, παρασκεύασε (το 2006) παραλλαγή του φαρμάκου, το Lucentis, που κυκλοφορεί από την Novartis. «Από κάθε φιαλίδιο του Avastin μπορούν να εξαχθούν 40-50 δόσεις για κάθε ενδοβλέφια έκχυση με αποτέλεσμα το κόστος ανά θεραπεία να είναι περίπου μόλις 10-20 ευρώ. Το Lucentis κυκλοφορεί σε συσκευασία μιας δόσης για ενδοβλέφια έκχυση και τιμολογήθηκε αρχικά 1.900 ευρώ ανά δόση ενώ σήμερα τιμολογείται στην Ευρώπη περίπου 1.000 ευρώ ανά δόση. Το ελληνικό δημόσιο προχώρησε σε μείωση του ποσού που πληρώνει ανά δόση σε περίπου 700 ευρώ» αναφέρει το υπόμνημα. 
Σύμφωνα με τον καθηγητή, ο αριθμός των θεραπευομένων στον ελληνικό πληθυσμό με συναφείς παθήσεις ανέρχεται σε 150-200.000 άτομα. Δεδομένου ότι «καθένας θα χρειαστεί 6-12 ενέσεις ετησίως», το κόστος «πλησιάζει το εκπληκτικό ποσό του 1.000.000.000 ετησίως. Το αντίστοιχο κόστος του Avastin θα ήταν 5 ή το πολύ 7 εκατομμύρια ευρώ». Κάνοντας λόγο για «κολοσσιαίο σκάνδαλο εις βάρος των ασφαλιστικών ταμείων», επικαλείται και τον κορυφαίο Καθηγητή Οφθαλμολογίας στο Μαϊάμι των ΗΠΑ Rosenfeld ο οποίος έχει μιλήσει για «απάτη που διενεργείται από τις Φαρμακευτικές Εταιρείες με τη συνέργεια διεφθαρμένων κρατικών λειτουργών». Ο Rosenfeld έχει δηλώσει επίσης ότι σε όποια χώρα δεν χορηγείται το φθηνό φάρμακο όπως και το ακριβό οι αρμόδιοι υπουργοί πρέπει να ελεγχθούν! 

Ο αντίλογος που εύλογα προκύπτει από τη σχετική αλληλογραφία αφορά στην «αποτελεσματικότητα και ασφάλεια» των σκευασμάτων. Ως προς αυτό, τον Φεβρουάριο του 2012 το ΔΣ της Ελληνικής Οφθαλμολογικής Εταιρείας αποφαινόταν ομόφωνα ότι «τα αποτελέσματα από τη χρήση του φθηνού φαρμάκου, όπως γίνεται σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, θα ήταν αναμφιβόλως θεαματικά στον περιορισμό της οικονομικής δαπάνης». Άλλωστε πολλαπλές μελέτες στη Μ. Βρετανία, Γαλλία, Αυστρία αναφέρουν παρά τις επιφυλάξεις της Novartis αντίστοιχη της Αμερικής (CATT) καθώς και άλλων 4.000 μελετών ότι τα δύο φάρμακα είναι ισοδύναμα σε αποτελεσματικότητα και ασφάλεια. Ωστόσο «η χρήση του στο δημόσιο περισσότερο και λιγότερο στον ιδιωτικό τομέα υγείας αναστέλλεται σοβαρά από το γεγονός ότι το δεν είναι προς το παρόν εγκεκριμένο διεθνώς καθώς και στη χώρα μας». 
Η εξήγηση που δίνει στο υπόμνημά του ο κ. Λαδάς είναι ότι ενώ η ίδια εταιρεία παράγει και τα δύο φάρμακα «υποβάλει για έγκριση μόνο το ακριβότερο, ισχυριζόμενη ότι το φθηνό δεν έχει εγκριθεί άρα είναι «off-label» ενώ εσκεμμένα ποτέ δεν έχει υποβάλει φάκελο προς έγκριση του φθηνού φαρμάκου!».

Έχει προηγηθεί από το 2009 επιστολή προς την Ελληνική Οφθαλμολογική Εταιρεία και του χειρουργού κ. Θ. Μούτου ο οποίος επισήμαινε την προσπάθεια της Novartis να προωθήσει «με μεθόδους στα όρια του θεμιτού» το ακριβό φάρμακο το οποίο χορηγείται από την Πολιτεία δωρεάν χωρίς συμμετοχή του ασφαλισμένου, σε αντίθεση με το φθηνό για το οποίο οι ασθενείς επιβαρύνονται τη συμμετοχή. Όπως ανέφερε «εάν η εταιρεία επεδίωκε την αδειοδότηση του φθηνού φαρμάκου, το εμπορικό της κέρδος θα ήταν 20-30 ευρώ ανά χρήση, δηλαδή ''ψίχουλα''». Στρεφόμενος προς την Οφθαλμολογική Εταιρεία σημείωνε επίσης με νόημα: «Εάν οι χορηγίες και η βοήθεια προς το επιστημονικό μας όργανο από την Novartis είναι συναρτημένη με την παθητική ή ενεργητική μας βοήθεια, ενάντια στην καλύτερη δυνατή κλινική και κοινωνική μας κρίση, προκειμένου να προσποριστεί κολοσσιαία ποσά από τα ταμεία υγείας για άκρως αμφιλεγόμενη βελτίωση στη θεραπεία πάθησης που ήδη θεραπεύεται ικανοποιητικά από το ήδη υφιστάμενο φάρμακο, τότε φυσικά πρέπει να αρνηθούμε γιατί αντί μεριδίου γινόμαστε συνένοχοι σε άδικη – αν όχι στα όρια της παρανομίας- και βλαπτική για το δημόσιο συμφέρον πράξη». Στο ίδιο μήκος κύματος ο κ. Λαδάς συμπληρώνει ότι «με μια σειρά έωλων επιχειρημάτων και πολλών ανταλλαγμάτων η εταιρεία Novartis προσπαθεί έκτοτε να πείσει τους οφθαλμιάτρους να χρησιμοποιούν το κατά 60 φορές ακριβότερο φάρμακό της...»
 
Ανδρέας Καψαμπέλης

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΑ ΜΙΝΩΙΚΑ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ - Είχαν ανακαλύψει σημερινές θεραπείες πριν από 4.000 χρόνια!

Είχαν γιατρούς, είχαν θεραπευτές, είχαν και μάγους. Όλοι τους είχαν λάβει κάποιου είδους εκπαίδευση, για την οποία δεν γνωρίζουμε τίποτα. Γνωρίζουμε όμως πως στον μινωικό και τον μυκηναϊκό κόσμο, δηλαδή στην τρίτη και τη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού, στον ελλαδικό χώρο υπήρχαν οργανωμένα συστήματα αντιμετώπισης των ασθενειών αν ήσουν στα ανάκτορα, αλλά υπήρχε μικρότερη οργάνωση αν έμενες στην ύπαιθρο, και ότι βότανα τα οποία και σήμερα χρησιμοποιούμε σαν καρυκεύματα αλλά και σε θεραπευτικά αφεψήματα ή αλοιφές χρησιμοποιούνταν και τότε. Οι κάθε είδους γιατροί, πάντως, ανήκαν σε ελίτ των συγκεκριμένων κοινωνιών. Επιδημίες, παιδικές ασθένειες, μεταφερόμενες αρρώστιες από τα πληρώματα των εμπορικών καραβιών, όλα αποδεκάτιζαν τους πληθυσμούς της μινωικής Κρήτης και της μυκηναϊκής Ελλάδας. Στο ζήτημα αυτό αναφέρθηκε ο δρ Αντώνιος Βασιλάκης, σε ομιλία του στο σεμινάριο των ξεναγών που έγινε στο Ηράκλειο Κρήτης και είχε τίτλο «Υγεία, Γιατροί και Γιατρικά στον Mινωικό και στον Μυκηναϊκό Κόσμο». Ο αρχαιολόγος παρουσιάζει στο «Εθνος της Κυριακής» πορίσματα και περιστατικά που σχετίζονται με το θέμα και τα οποία είναι εντυπωσιακά. «Σήμερα», λέει, «είναι γνωστό ότι στο τέλος της εποχής του Χαλκού η πραγματικότητα για όσους ζούσαν έξω από τα ανάκτορα, και ήταν συχνά συγκεντρωμένοι σε μικρά πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα, ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη των καλοντυμένων και καλοθρεμμένων μορφών που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες στην Κνωσό και αλλού. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η Κυδωνία στον 13ο και τον 12ο αι. π.Χ. Παιδικές αρρώστιες Στις κοινότητες αυτές η υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού, οι συνθήκες υγιεινής και η έλλειψη συχνά κατάλληλου νερού όταν συνδυαστούν με φτωχή, ανισόρροπη και συχνά μόνο εποχική δίαιτα θα μπορούσαν να είχαν επιπτώσεις στον πληθυσμό που θα είχε ασθενή αντίσταση σε επιδημίες, όπως η δυσεντερία, τα σκουλήκια στα έντερα και ο τέτανος. Η αντοχή σε αρρώστιες θα μειωνόταν μέχρι εξαφάνισης και οι παιδικές αρρώστιες, όπως η διάρροια, η διφθερίτιδα, ο βήχας και ο κόκκινος πυρετός, θα απέβαιναν συχνά μοιραίες. Από την άλλη μεριά το υπερπόντιο εμπόριο θα είχε εισαγάγει και εξαπλώσει επικίνδυνους μικροοργανισμούς από άλλες χώρες». Ο αρχαιολόγος δρ Αντώνιος Βασιλάκης κατά τις ανασκαφές στον Δήμο Γαζίου Ηρακλείου Κρήτης. Αλλο παράδειγμα που φέρνει είναι ο οικισμός των εργαζομένων κοντά στη μεταλλουργική εγκατάσταση στο Χρυσοκάμινο της Ιεράπετρας, που έδωσε στους επιστήμονες την αρχαιότερη μαρτυρία στην Κρήτη για ύπαρξη φαρμάκων και ιαματικών αλοιφών για αντιμετώπιση δυσμενών συνεπειών στην υγεία. Τα ευρήματα ανήκουν στο 2000 π.Χ. Η δουλειά ήταν σκληρή «και είχαν πάρει μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από την πολύωρη έκθεση σε σκληρή και επίπονη σωματική εργασία και από την έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες» σημειώνει ο κ. Βασιλάκης. «Είχαν ανακαλύψει και χρησιμοποιούσαν αντίδοτα και αλοιφές. Τα συμπτώματα και οι ασθένειες ήταν: η δυσπεψία, οι κακώσεις στα χέρια και στα πόδια, η αναπνευστική λοίμωξη, η αγγειοπάθεια, οι νευρικές διαταραχές, οι πονοκέφαλοι, η ξηρότητα λαιμού και η ζάλη. Οι αναλύσεις ιζημάτων σε χονδροειδή μαγειρικά σκεύη εντόπισαν κατάλοιπα από φαρμακευτικά βότανα, φυτικά έλαια και κερί, αναμεμειγμένα με ρητινωμένο κρασί. Αυτό δείχνει ότι έφτιαχναν ρόφημα ως αντίδοτο στα συμπτώματα που αναφέραμε. Σε μία περίπτωση ανιχνεύθηκαν ιχνοστοιχεία γάλατος και βουτύρου που πιθανόν χρησίμευαν για την παρασκευή αλοιφών για τα εγκαύματα. Ποια είναι τα φυτικά συστατικά που ανιχνεύθηκαν; Ανηθος, κορίανδρο, κύμινο, μάραθο, λουίζα. Δηλαδή αυτά που μαθαίνουμε αργότερα από τις πινακίδες της Γραμμικής Β». Τα αρχαιότερα δείγματα χειρουργικού τρυπανισμού έχουν ανακαλυφθεί στο ταφικό σπήλαιο/οστεοφυλάκιο του Αγίου Χαραλάμπους στο Οροπέδιο Λασιθίου και χρονολογείται στα 1850 π.Χ. Τα αμέσως μετά αρχαιότερα δείγματα τρυπανισμού προέρχονται από τον ταφικό Περίβολο Β των Μυκηνών, ενώ τρυπανισμοί υπάρχουν και σε κρανία από το νεκροταφείο των Αρμένων. Η αρχαιότερη απεικόνιση παθήσεων μελών του σώματος προέρχεται από τα μινωικά ειδώλια και ημίτομα ανδρικά και γυναικεία από ιερά κορυφής της παλαιοανακτορικής περιόδου Τραόσταλο Πετσοφά και Βρύσινα (2000-1700 π.Χ.). Η αρχαιότερη απεικόνιση τραύματος στην εξοχή είναι σε ένα όμορφο κορίτσι (ή θεά κατά μία ερμηνεία) που τραυματίστηκε στο νύχι του ποδιού της που αιμορραγεί, όπως εικονίζεται σε θηραϊκή τοιχογραφία του 17ου αι. π.Χ. Στη νεοανακτορική Φαιστό (1550 π.Χ. περίπου) βρέθηκε πίθος με επιγραφή σε Γραμμική Α, στον οποίο, κατά την ανάγνωση του Γκάρεθ Ουενς, καταγράφεται ένας γιατρός από τη Φαιστό με το όνομα Σίμας. Πάπυρος σε μινωική γλώσσα Σε ιατρικό πάπυρο που βρίσκεται στο Λονδίνο και χρονολογείται γύρω στα 1550 π.Χ. καταγράφεται ?στη μινωική γλώσσα? «... ένα καθαρτικό φάρμακο που είναι σαν τα φασόλια από τη χώρα των Keftiu (Κρήτη) ...». «Είναι σοβαρή μαρτυρία για την ανταλλαγή βοτάνων ή και φαρμάκων ανάμεσα στην Κρήτη και την Αίγυπτο, που ήταν τα χρόνια εκείνα η κιβωτός των ιατρικών και φαρμακευτικών γνώσεων» λέει ο συνομιλητής μας. «Η ασθένεια ήταν μια ασιατική παραλλαγή της σχιστοσωμίασης, μιας ασθένειας του αίματος που προκαλείται από παράσιτα». Εργαλείο-τριπτήρας για την παρασκευή φαρμάκων από τον τάφο του γιατρού στο Παλαμήδι Ναυπλίας. Σημαντικά είναι και τα γραπτά κατάλοιπα. Ο κ. Βασιλάκης αναφέρει πως σε πινακίδες της Γραμμικής Β από την Πύλο, την Κνωσό και τις Μυκήνες υπάρχει το όνομα i-ja-te ιητήρ (ιατήρ-ιατρός) και καταγραφές βοτάνων και φυτών, πολλά από τα οποία χρησίμευαν ως φάρμακα. Στον χώρο του Αιγαίου έχουν βεβαιωθεί αρρώστιες που αφήνουν σημάδια στα οστά (ελονοσία, σιδηροπενική αναιμία, πολιομυελίτιδα, φυματίωση, σταφυλόκοκκος, σαλμονέλα, αβιταμίνωση, σκορβούτο, μεταστατικός καρκίνος των οστών, οστεοαρθρίτιδες κ.ά.). Δεν γνωρίζουμε τίποτα για επιδημίες όπως η χολέρα και ο τύφος που συνήθως υπάρχουν σε αστικούς πληθυσμούς με υποβαθμισμένο επίπεδο ζωής. Για τον μέσο όρο ζωής, η εκτίμηση για την Κρήτη είναι ότι μειώθηκε από τα 35 χρόνια της προανακτορικής στα 31 χρόνια της μετανακτορικής περιόδου, αναφέρει ο κ. Βασιλάκης. ΜΥΚΗΝΕΣ 1550 π.Χ. Χειρουργός αποκατέστησε τριπλό κάταγμα στο βραχιόνιο Τα ανάκτορα στην ηπειρωτική Ελλάδα «φαίνεται ότι είχαν τους δικούς τους γιατρούς, που ανήκαν στις οικογένειες των ευγενών που ασχολούνταν με την πρακτική χειρουργική και τη λειτουργική θεραπευτική. Αυτοί ήταν φυσικά εμπειρικοί και οι γνώσεις τους στηρίζονταν στις φυσικές αιτίες, στα τραύματα κυρίως, και γνώριζαν τις πληγές που προκαλούνται από τα όπλα, τα εργαλεία ή τα ατυχήματα και την αντιμετώπισή τους. Οι αιτίες των λιποθυμιών ή της επιληψίας, όμως, μάλλον θα φαίνονταν μυστήριες και θα πίστευαν ότι οι ασθενείς κατέχονταν από πνεύματα ή δαιμόνια». Κρανίο νέου πολεμιστή, 20-30 χρόνων, από τον τάφο Γ' του ταφικού περιβόλου Β' στις Μυκήνες. Στο τραυματισμένο κρανίο έχει γίνει τρυπανισμός σε δύο σημεία και το τραύμα μετά τον τρυπανισμό έχει επουλωθεί. Η ύπαρξη γιατρού ή χειρουργού στην ανακτορική ελίτ της ηπειρωτικής Ελλάδας τεκμηριώνεται με αρχαιοπαθολογικά ευρήματα. Ενας γυναικείος σκελετός στις Μυκήνες, που χρονολογείται περίπου στα 1550 π.Χ., ανήκε στην άρχουσα τάξη, όπως βεβαιώθηκε από την ποιότητα των κτερισμάτων που τη συνόδευαν. Η γυναίκα είχε ένα τέλεια θεραπευμένο τριπλό κάταγμα στο δεξιό βραχιόνιο, μια περίπτωση που δεν μπορούσε να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο. Στο Παλαμήδι Αντίθετα, σε νεκροταφεία της Λέρνας και της Ασίνης τα κατάγματα είχαν αποκατασταθεί «με λαθεμένη επανένωση και φανερή δυσλειτουργία». Από το Ναύπλιο προέρχονται εκπληκτικά ευρήματα. Στην ανατολική πλαγιά του Παλαμηδίου, όπου εκτεινόταν μεγάλο νεκροταφείο λαξευτών, θαλαμωτών και λακκοειδών τάφων της μυκηναϊκής περιόδου, υπάρχει τάφος με ιατρικά εργαλεία (λαβίδες, μαχαιρίδια, μεγάλη οδοντωτή λαβίδα- διαστολέας, οπείς, τριπτήρες). Είναι εν πολλοίς πανομοιότυπα όχι μόνο με τα ευρισκόμενα στα Ασκληπιεία αλλά και με όσα χρησιμοποιούσαν οι γιατροί εκατό χρόνια πριν. «Η ανακάλυψη αυτή έρχεται να βεβαιώσει τον μύθο που θέλει τον Παλαμήδη ήρωα-θεότητα, φημισμένο εφευρέτη, σοφό, γιατρό, αστρονόμο, γραμματικό, φιλόσοφο», τονίζει ο κ. Βασιλάκης. «Ηταν ο βασιλιάς της Ναυπλίας, ο εξυπνότερος των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο και αυτό επέφερε τον φθόνο του επίσης πολυμήχανου Οδυσσέα και των φίλων του, βασιλιάδων Αγαμέμνονα και Μενέλαου, ώστε τελικά δολοφονήθηκε». Τα χειρουργικά εργαλεία του γιατρού από τον τάφο στο Παλαμήδι. Αντίθετα με όσα μέχρι τώρα είπαμε τόσο για τη μινωική όσο και για τη μυκηναϊκή «ορθολογική» και εμπειρική Ιατρική, είναι πολύ πιθανό να υπήρχαν και οι ιερείς θεραπευτές που εφάρμοζαν μαγικές θεραπείες και που θα εξυπηρετούσαν τόσο τους πλούσιους όσο και τους φτωχούς, με μαγικές φράσεις, ξόρκια κ.ά. Πιθανόν αυτή η ιδιότυπη άσκηση Ιατρικής να ήταν ένα από τα ιερατικά καθήκοντα. Ο αιγυπτιακός πάπυρος Εbers με φαρμακευτικό περιεχόμενο. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ - ethnos.gr

Ζωή Στο Χωριό.Πόσο δύσκολο ήταν να είσαι γυναίκα

Από την σελίδα **ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ - ΑΤΤΙΚΗ - ΕΛΛΑΔΑ**

Αναμνήσεις από την παλιά Ελλάδα που μαρτυρούν το σκληρό αγώνα για την επιβίωση! . 

Πόσο δύσκολο ήταν να είσαι γυναίκα!!!!

Οι γυναίκες στην Ελλάδα υπήρξαν πάντα συνοδοιπόροι με τους άντρες. 

Βοηθούσαν παντού. Στα χωράφια, στο σπίτι, στα ζώα

Φορτώνονταν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, όλα τα βάρη της ζωής και της οικογένειας.

 

Βρέθηκαν οι απόγονοι του Λεονάρντο ντα Βίντσι;

Τους εν ζωή συγγενείς του σπουδαίου καλλιτέχνη της Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι, ισχυρίζονται πως ανακάλυψαν Ιταλοί ερευνητές, παρά το γεγονός ότι το σώμα του έχει εξαφανιστεί εδώ και αιώνες.

Οι ιστορικοί Alessandro Vezzosi και Agnese Sabato, σε συνέντευξη Τύπου στη Φλωρεντία, δήλωσαν πως εντόπισαν τους σύγχρονους συγγενείς του αρχιτέκτονα, ζωγράφου, γλύπτη, μουσικού, εφευρέτη, μηχανικού, ανατόμου, παλαιοντολόγου και γιατρού του 15ου αιώνα, ενώ μεταξύ αυτών είναι και ένα αστέρι της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής της Ιταλίας.

Φράνκο Τζεφιρέλι

Η έρευνά τους, η οποία ξεκίνησε το 1973, τους οδήγησε στον εντοπισμό περίπου 35 έμμεσων απογόνων του καλλιτέχνη πίσω από το πορτρέτο της Μόνα Λίζα, συμπεριλαμβανομένου του Ιταλού σκηνοθέτη Φράνκο Τζεφιρέλι, σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης.

Οι ιστορικοί Alessandro Vezzosi και Agnese Sabato.

Ο Vezzosi, διευθυντής του Μουσείου Λεονάρντο ντα Βίντσι και η Sabato, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Ντα Βίντσι, δήλωσαν στους δημοσιογράφους πως έκαναν την ανακάλυψη μετά από μελέτη εγγράφων στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία.

Δεν υπήρχε δείγμα DNA του καλλιτέχνη για δοκιμή, καθώς το σώμα του χάθηκε τον 16ο αιώνα κατά τη διάρκεια θρησκευτικών πολέμων μετά τον θάνατό του, το 1519, αλλά οι δύο ιστορικοί έψαξαν μέσα από την εκκλησία, το κράτος και τα περιουσιακά στοιχεία για να εκπονήσουν ένα οικογενειακό δέντρο.

Ο Ντα Βίντσι δεν απέκτησε παιδιά, αλλά είχε πολλά αδέρφια, τους απογόνους των οποίων εντόπισαν οι ιστορικοί. Οι προηγούμενες προσπάθειες για τον εντοπισμό των απογόνων του σπουδαίου Ιταλού καλλιτέχνη, δεν συμπεριλάμβαναν αναφορές για γυναίκες συγγενείς, όπως ανέφεραν οι ερευνητές.

naftemporiki.gr

Πέθανε σε ηλικία 117 ετών η γηραιότερη γυναίκα του κόσμου-VIDEO

Την τελευταία της πνοή σε ηλικία 117 ετών άφησε η Έμμα Μοράνο, ο γηραιότερος άνθρωπος του κόσμου, όπως ανακοίνωσε ο προσωπικός της γιατρός.

Σύμφωνα με το Associated Press, η Μοράνο απεβίωσε στο μικρό της διαμέρισμα στη Βερμπάνια της βόρειας Ιταλίας.

Γεννημένη στις 29 Νοεμβρίου του 1899, η κ. Μοράνο αποτελούσε την τελευταία γνωστή επιζήσασα του 19ου αιώνα, βάσει των επίσημων στοιχείων.

Τα γονίδια της οικογένειας της σίγουρα έπαιξαν σημαντικό ρόλο για τη μακροζωία της, με τη μητέρα της να αποβιώνει σε ηλικία 91 ετών, τη στιγμή που μία από τις αδελφές έφθασε σε ηλικία 107 ετών. Αυτές οι… συμπτώσεις είναι που οδήγησαν το DNA της μέχρι το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ για ανάλυση.

«Με τη δύναμη της θέλησης, μπορούμε να κάνουμε τα πάντα» είχε διαβεβαιώσει η ίδια σε συνέντευξή της στο παρελθόν. Ακριβώς αυτή η θέληση ήταν η κινητήριος δύναμη που την ώθησε να πάρει διαζύγιο από τον σύζυγό της ο οποίος την κακοποιούσε σωματικά, ενώ το μοναχοπαίδι της πέθανε σε ηλικία μόλις επτά μηνών. Τότε, το 1938, τα διαζύγια δεν είχαν ακόμη νομιμοποιηθεί στην Ιταλία.

Ήταν 39 ετών και αποφάσισε να μείνει μόνη, «διότι δεν ήθελα να εξαρτώμαι από οτιδήποτε» είχε δηλώσει η ίδια στην αμερικανική εφημερίδα New York Times πριν από δύο χρόνια. Εργάστηκε σε κλωστοϋφαντουργίες έως τα 75 της χρόνια και πέρασε σχεδόν ολόκληρη την ζωή της στη μικρή κοινότητα Βερμπάνια, στη λίμνη Ματζόρε.

Σε ηλικία 20 ετών και ενώ υπέφερε από αναιμία, ένας γιατρός της συνέστησε να καταναλώνει δύο αυγά ωμά και ένα βρασμένο κάθε πρωί, μια διατροφική συνήθεια που δεν απαρνήθηκε έως τα 110 της χρόνια. Κατανάλωσε σχεδόν 100.000 αυγά κατά τη διάρκεια της ζωής της. Έπινε λίγο κρασί, δεν κάπνιζε και είχε αδυναμία στα μπισκότα.

Όπως είχε δηλώσει ένας γιατρός που την παρακολουθούσε, «εάν όλοι μου οι ασθενείς ήταν σαν κι εκείνη, θα είχα περάσει την ζωή μου διαβάζοντας εφημερίδα».

Σύμφωνα με το Gerontology Research Group (GRG), η γηραιότερη γυναίκα του κόσμου είναι πλέον η Τζαμαϊκανή Βάιολετ Μπράουν, η οποία γεννήθηκε τη 10η Μαρτίου του 1900.

Ρωσική έρευνα: Το DNA συνδέεται με το Σύμπαν χωροχρονικά

Πρόσφατη Ρωσική επιστημονική έρευνα, με αντικείμενο το ανθρώπινο DNA,

αποδεικνύει ότι αυτό είναι «ολογραφικός» υπολογιστής, συνδεδεμένος μάλιστα με το Σύμπαν, έξω από τις χωροχρονικές διαστάσεις!

Αυτό, όπως είναι φυσικό, εξηγεί δυσεξήγητα φαινόμενα όπως η μαντική ικανότητα, η τηλεπάθεια, η διαίσθηση, η εξ αποστάσεως θεραπεία, η αυτοθεραπεία, η θεραπεία με μεθόδους ενεργειακής (ηλεκτρομαγνητικής) επίδρασης, η επήρεια του μυαλού στο περιβάλλον κ.α.

Η δυτική γενετική επιστήμη θεωρεί ότι μόνον το 10% του DNA μας χρησιμοποιείται στο να κατασκευάζει πρωτεΐνες και έτσι να κατευθύνει τις λειτουργίες των κυττάρων, βάσει του πυρηνικού κώδικα που διαθέτει, ενώ το άλλο 90%, που το βλέπουν «σιωπηλό» το ονομάζουν junk(σκουπιδό)-DNA. Τώρα όμως έρχεται o Ρώσος Βιοφυσικός και Μοριακός Βιολόγος Pjotr Garjajev με την ομάδα του και αποδεικνύει ότι αυτό ακριβώς το θεωρούμενο άχρηστο γενετικό υλικό λειτουργεί σαν ολογραφικός υπολογιστής, ενώ το ενεργό μικρό κομμάτι του είναι απλά ο μηχανικός του βραχίονας!

Επίσης οι Ρώσοι ερευνητές απέδειξαν ότι αυτό το DNA δεν είναι μόνο υπεύθυνο για την δομή και την λειτουργία του σώματός μας, αλλά αποτελεί την αποθήκη όλων των πληροφοριών που εκ γενετής φέρουμε και επιπλέον επικοινωνεί και ανταλάσσει συνεχώς πληροφορίες με όλο το Σύμπαν!

Το πιό καταπληκτικό όμως είναι ότι κατάφεραν να κατανοήσουν τη γλώσσα προγραμματισμού του, που μάλιστα μοιάζει πολύ με την ανθρώπινη γλώσσα και έτσι τώρα έχουν την δυνατότητα επαναπρογραμματισμού του με την εισαγωγή νέων πληροφοριών, μέσω συχνοτήτων με την εφαρμογή κατάλληλα διαμορφωμένων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων!

Εκεί ακριβώς βασίζονται και τα πολλές φορές θαυματουργά αποτελέσματα των θεραπειών με την μέθοδο του βιοσυντονισμού, όπου οι Ρώσοι έχουν κάνει τεράστια πρόοδο, ανατρέποντας μάλιστα τα έως τώρα δεδομένα παγκοσμίως, αφού εφαρμόζοντας ανάλογα προγράμματα θεραπείας, ακόμη και με φορητές συσκευές βιοσυντονισμού, επιτυγχάνουν αποτελέσματα που πλησιάζουν το 100% και για ανίατα, ακόμη, νοσήματα κατά τη συμβατική επιστήμη!

viosyn.gr