Ξαναζώντας το χθες > Λίγες σκέψεις για τις αντιστοιχίες του σήμερα με την ταραγμένη περίοδο του ύστερου Βυζαντίου
Τη γενικότερη νοσηρή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το Βυζάντιο την περίοδο των τριών πρώτων Σταυροφοριών την ακολούθησε, ως γνωστόν, η Δ΄ Σταυροφορία, η Άλωση από τους Φράγκους και η Λατινοκρατία που ακολούθησε (1204 – 1261).
Δεν είναι ώρα να μιλήσουμε για τις … επιδόσεις της «φωτισμένης» Δύσης πάνω στο κουφάρι του Βυζαντίου κατά την περίοδο εκείνη. Έχουν χιλιοειπωθεί, καταγραφεί και μελετηθεί λεπτομερώς. Ούτε θα αναφερθούμε σε οικονομικά μεγέθη που εξηγούν πώς τα πενιχρά ως τότε δημόσια έσοδα σε χρυσό των δυτικών βασιλείων γιγαντώθηκαν μεμιάς -χάρη στην αρπαγή του βυζαντινού χρυσού (εκατοντάδες τόνοι, λέγεται, έναντι μερικών μόλις τόνων, όλων μαζί των μεγάλων βασιλείων της Δύσης!)- γεννώντας, μεταξύ άλλων, τις μεγάλες τράπεζες της εποχής. Έτσι, ας δώσουμε μόνον ένα αδρό γενικό περίγραμμα.
Η ανάκτηση της βυζαντινής πρωτεύουσας στα 1261, μπορεί να σήμανε τον τερματισμό της πολιτικής κυριαρχίας των Δυτικών στα κεντρικά εδάφη του Βυζαντίου, ωστόσο σε καμία περίπτωση δε σήμανε και την απομάκρυνση τους από το οικονομικό προσκήνιο. Τόσο με τις κτήσεις που κράτησαν στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο όσο και με τα ειδικά οικονομικά προνόμια που διατήρησαν και αύξησαν, οι Δυτικοί κατέστησαν κυρίαρχοι στον μείζονα οικονομικό χώρο όχι μόνο του Αιγαίου αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Μάλιστα, εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων, από ένα σημείο κι έπειτα ήταν εξαιρετικά δύσκολο για Έλληνες εμπόρους της εποχής να «πιάσουν» καλό λιμάνι για τα προϊόντα τους -στις θάλασσες του τυπικά δικού τους χώρου- χωρίς να παρεμποδιστούν ή και να εκδιωχθούν ακόμη από τους Δυτικούς.
Την κατάσταση αυτή συμπλήρωσε ο εκ των έσω εκφυλισμός των οικονομικών δομών του κράτους, με τα ανεξέλεγκτα πλέον ειδικά προνόμια (φοροαπαλλαγής κ.λπ.) της βυζαντινής αριστοκρατίας, τα οποία συνοδεύτηκαν από ανάλογο εκφυλισμό της διοίκησης και κύμα «ιδιωτικοποιήσεων» των πλέον επικερδών –αν όχι όλων- κρατικών προσόδων. Δηλαδή, η οικονομία και η φορολογία αποκεντρώθηκαν, με την απόδοση των σχετικών δικαιωμάτων σε τοπικούς άρχοντες, οι οποίοι απέδιδαν σε ό,τι είχε απομείνει από την κεντρική διοίκηση τα ψίχουλα που περίσσευαν από τις επαρχίες, ίσα-ίσα για να συντηρηθεί η βυζαντινή Αυλή (είχε ήδη μεσολαβήσει η κατάργηση πολλών υπουργείων –τωνλογοθεσίων της εποχής- που αδυνατούσαν να αυτοσυντηρηθούν και, ως εκ τούτου κρίθηκαν άχρηστα!).
Το κράτος, αν και πολιτικά διατηρούσε κάποιες από τις παλαιότερες περιοχές του, στην ουσία είχε συρρικνωθεί στην μείζονα περιοχή της Κωνσταντινούπολης, προς όφελος τόσο των Δυτικών και των Ελλήνων αριστοκρατών όσο και των γειτόνων του (Σέρβων, Οθωμανών). Στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, η οικονομική δυσπραγία και η ανεξέλεγκτη φορολογία (πέρα από το σχετικά μικρό επίσημο φόρο, οι Βυζαντινοί της ύστερης περιόδου κατέβαλλαν ένα πλήθος έκτακτων φορολογικών επιβαρύνσεων, σχεδόν για οτιδήποτε μπορούσε να φορολογηθεί!) είχαν ως αποτέλεσμα τη δραστική μείωση των ελεύθερων καλλιεργητών της γης. Γιατί; Διότι, αδυνατώντας οι ίδιοι να ανταπεξέλθουν στη φορολογία και τις οικονομικές απαιτήσεις της εποχής, μετατρέπονταν σε παροίκους (!), στη δικαιοδοσία μεγαλογαιοκτημόνων!
Όπως γνωρίζουμε πολύ καλά, η όλη αυτή κατάσταση οδήγησε νομοτελειακά στην Άλωση από τους Τούρκους το 1453. Ωστόσο, το πράγμα δεν τελείωσε εκεί. Υπάρχει μία ακόμα ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: με την άλωση Κωνσταντινούπολης και των άλλων κέντρων που είχαν μείνει ακόμα σε ελληνικά χέρια, μεγάλος μέρος της βυζαντινής αριστοκρατίας κατέφυγε με όλα τα υπάρχοντά της στη Δύση! Ονόματα πολλών τέτοιων οικογενειών επιβίωσαν για αιώνες στο δυτικό κόσμο, ασφαλώς όχι ως ανήκοντα στις εργατικές τάξεις αλλά ως μεγαλέμποροι και τραπεζίτες…
Οι προεκτάσεις και οι παραλληλισμοί δικοί σας …
Δ.Κ.
Δ.Κ.
